ACOI-advies: Vergroot de openbaarheid van het Bijlmervliegramp archief

Openbaar maken in drie stappen
Het rapport dat vrijdagochtend door ACOI-voorzitter Ineke van Gent is overhandigd aan de Tweede Kamer in de persoon van Pieter Omtzigt, beantwoordt de centrale vraag met een volmondig ja: de toegang tot en de openbaarheid van het archief van de Raad voor de Luchtvaart over de Bijlmervliegramp kan uitgebreid worden. Het Adviescollege adviseert een drievoudige aanpak om dit doel te bereiken, waarbij nadrukkelijk ook aandacht is voor het verbeteren van de toegankelijkheid van het archief voor alle betrokkenen bij de vliegramp.

1. Maak op korte termijn openbaar wat direct openbaar kan worden.
Het ACOI dringt aan op de spoedige openbaarmaking van documenten die zonder veel inspanning beschikbaar gemaakt kunnen worden. Dit omvat vooral materiaal dat de
maatschappelijke en politieke nasleep belicht. De staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en de minister van Infrastructuur en Waterstaat worden opgeroepen om deze documenten, in samenwerking met het Nationaal Archief, zo snel mogelijk openbaar te maken.

2. Deel de dossiers (inventarisnummers) zoveel mogelijk opnieuw in.
Een herstructurering van de dossiers kan documenten die nu beperkt openbaar zijn, toegankelijk maken. Het zoveel mogelijk splitsen van dossiers in openbare en beperkt openbare delen is belangrijk om de openbaarheid te verruimen en is in dit geval mogelijk. Het Nationaal Archief kan hier in samenwerking met de minister van Infrastructuur en Waterstaat voor zorgen.

3. Voer een balancing test uit op resterende beperkt openbare documenten.
Een ‘balancing test’, zoals voorgesteld in het Verdrag van Chicago, moet uitwijzen of raadpleging van beperkt openbare delen van het archief onder bepaalde voorwaarden toch mogelijk is. Deze belangenafweging zou volgens het Adviescollege niet door één organisatie, maar door een commissie uitgevoerd moeten worden. In deze commissie krijgen de verschillende belangen eenstem, zoals het belang van openbaarheid, luchtvaartveiligheid en het belang van nabestaanden en slachtoffers, om op die manier een gebalanceerde vertegenwoordiging van alle belangen te waarborgen.

Investeer in de toegankelijkheid van het archief voor betrokkenen en onderzoekers
Het ACOI benadrukt het belang om te investeren in de toegankelijkheid van informatie over de vliegramp in de Bijlmer. Die informatie is namelijk op meerdere plekken te vinden. Een uitgebreide gids kan bewoners, journalisten en wetenschappers helpen in hun zoektocht naar informatie. Het liefst is er ook een fysieke plek die kan dienen als startpunt voor de zoektocht. Een multidisciplinaire benadering, waarbij samengewerkt wordt met partners uit de archief-, onderzoeks- en museale wereld en met betrokkenheid van de bewoners en nabestaanden, is cruciaal om dit doel te bereiken.

Aanpassing Archiefwet wenselijk
Mede naar aanleiding van dit onderzoek heeft het ACOI in zijn wetgevingsadvies over het nieuwe Archiefbesluit gepleit voor aanpassingen in de nieuwe Archiefwet. Een archivaris zou voortaan in alle gevallen moeten kunnen besluiten of mensen inzage krijgen in vertrouwelijke dossiers die zijn overgebracht naar een archiefdienst. Nu is het zo dat de oorspronkelijke archiefvormer beslist of mensen toegang krijgen tot dossiers die beperkt openbaar zijn vanwege de belangen van de Staat of zijn bondgenoten. Vooral het Nationaal Archief beheert dergelijke dossiers. Het wordt tijd om de rijksarchivaris ook te laten besluiten over de toegang hiertoe. Dit versterkt de informatiepositie van burgers, zo meent het Adviescollege.

KVAN Food for Thoughts met ACOI 
Wil je meer weten over dit onderwerp en het stappenplan?
Na de zomer organiseert KVAN een Food for Thoughts webinar reeks 2024. Dit zijn verdiepende sessies in het teken van Het archief als nutsvoorziening. De eerste webinar is in samenwerking met ACOI met als thema ‘Mogelijkheden om de openbaarheid van het Bijlmervliegramp archief te vergroten’. Erik Kraai, Senior Jurist Staf, ACOI geeft deze webinar. Tijdens het KVAN jaarcongres Archiefdag presenteert KVAN het najaarsprogramma.

Meer informatie 
> ACOI
> Themapagina Het archief als nutsvoorziening
> Whitepaper Het archief als nutsvoorziening