De ICA auteursrechtenverklaring

In augustus 2022 heeft de International Council on Archives (ICA), waar ook KVAN lid is, een verklaring over auteursrecht aangenomen. Deze verklaring stelt vast dat ICA en zijn leden gezamenlijk actie moeten ondernemen om auteursrechtelijke uitdagingen het hoofd te bieden. In dit bericht geven we een Nederlandstalige samenvatting van de verklaring. Lees de hele verklaring hier. Bij onduidelijkheid over de verklaring is de volledige verklaring in het Engels, Frans of Spaans leidend.

De verklaring

De verklaring stelt, voor de duidelijkheid, vast dat archieven veel archiefmateriaal bevatten die auteursrechtelijk beschermd zijn. Dit materiaal is vaak uniek, het archief heeft dan het enige bestaande exemplaar van dit archiefstuk. Voor de archieven is het noodzakelijk om dit materiaal te preserveren en beschikbaar te stellen om hun taak te kunnen vervullen. Hiervoor moet het werk gereproduceerd en gedigitaliseerd kunnen worden.

Veel van dit materiaal in de archieven is nooit bedoeld voor commerciële exploitatie, maar de Auteurswet maakt hierin geen onderscheid. Dat betekent dat er toestemming nodig is voor veel van de auteursrechtelijke handelingen, zoals het digitaal beschikbaar stellen. Vaak is deze toestemming niet te verkrijgen omdat de rechthebbende niet bekend is, of niet meer te vinden is.

Deze problemen zijn zowel van toepassing op analoog materiaal, als born-digital archiefstukken. Additioneel kunnen deze digital-born ‘technische voorzieningen’ hebben die de archieven niet mogen omzeilen. Met als risico dat het materiaal voor altijd verloren kan gaan.

De ICA roept haar leden dan ook op om actief met dit onderwerp aan de slag te gaan en de nationale wetgever te vragen om wetswijzigingen door te voeren om uitzonderingen en beperkingen op het auteursrecht en aanverwante rechten te introduceren, die: 

1. archieven helpen hun publieke taak te vervullen, waarbij de balans tussen de rechten van de makers en de belangen van het publiek in stand wordt gehouden. Deze moeten ook van toepassing zijn op grensoverschrijdend gebruik en acquisitie.
2. het mogelijk maken om ongepubliceerde en gepubliceerde werken in elk formaat te gebruiken, zolang er geen (in)direct commercieel belang is of er privé gewin bij ontstaat.
3. het mogelijk maken dat geautoriseerd personeel van archieven de volgende auteursrechtelijke handeling kunnen uitvoeren:
   1. 1. het reproduceren van werken met het doel documentair erfgoed van alle naties en volkeren van de wereld te preserveren.
      2. het bevorderen van onderzoek en kennis door het verstrekken van kopieën van materialen, in elk formaat, aan individuen en andere gebruikers;
      3. het reproduceren en beschikbaar maken voor het publiek van elk werk waarvan de eigenaar van de rechten niet kan worden geïdentificeerd of gelokaliseerd na redelijk onderzoek in overeenstemming met de nationale wetgeving;
      4. het vertalen van werken uit de collecties wanneer die werken niet beschikbaar zijn in een taal die door gebruikers wordt vereist voor onderwijs, wetenschap of onderzoek;
      5. het maken en verstrekken van kopieën in toegankelijke vorm aan personen met een beperking, onder meer door import en export; en
      6. het faciliteren van tekst- en datamining om tekst en gegevens te analyseren om informatie zoals patronen, trends en correlaties te genereren, voor zover toegestaan door de nationale wetgeving;

Daarnaast geeft de verklaring aan dat bij de uitoefening van de voorgaande activiteiten: 

1. alle beperkende contractuele bepalingen als niet-afdwingbaar moeten worden verklaard.
   

   Bijvoorbeeld: dat er in een schenkingsovereenkomst staat dat de archiefinstelling het werk niet mag reproduceren of in andere vorm mag verstrekken aan mensen met een beperking.

2. technische voorzieningen die deze activiteiten beperken rechtmatig door de archieven te omzeilen moeten zijn.
   

   Bijvoorbeeld: Dat Digital Rights Management (DRM) op e-books omzeild moet kunnen worden. 

3. een archivaris die in het kader van zijn of haar taken handelt niet aansprakelijk moet zijn wanneer de handeling te goeder trouw wordt uitgevoerd. Wanneer deze redelijke wijze overtuigd is dat het werk wordt gebruikt zoals toegestaan binnen een uitzondering of beperking op de auteurswet of aanverwante wetten, of wanneer deze redelijke wijze overtuigd is dat het werk zich in het publieke domein bevind of onder een open content-licentie vrijgegeven is. Tegelijkertijd vraagt de ICA de World Intellectual Property Organisation (WIPO) om een internationaal verdrag te sluiten die dergelijke bepalingen en uitzonderingen over de grenzen heen harmoniseert.

Reactie KVAN

KVAN behartigt de belangen van de Nederlandse archiefsector. Wij ondersteunen deze verklaring en werken actief aan een wet- en regelgeving waarmee de sector zijn taken kan vervullen. Kijk op kvan.nl/themas/auteursrecht/ voor meer informatie.