archievenblad sinds 1892 jaargang 123 2019 7 Uitgave van de Koninklijke Vereniging van Archivarissen in NederlandAlles heeft waarde. Het is maar net van welke kant je het bekijkt. Dat kan economisch, historisch, financieel en ook emotioneel zijn. Om die waarde te beschermen of te herstellen zijn wij er. VANWAARDE, de geruststellende dienstverlener voor het beheer, de restauratie en de calamiteiten- ondersteuning voor alles van waarde. VOOR ALLES VAN WAARDE BEHEER, RESTAURATIE EN CALAMITEITENONDERSTEUNING VOOR ALLES VAN WAARDE WWW.VANWAARDE.EU MUSEUMWACHTDOCUMENTENWACHTCALAMITEITENRESTAURATIEnummer 7 2019 n 3 39 ‘Archieven kunnen een ware belevenis zijn’ Boeken verslijt ze bij de vleet en fascinatie voor geschiedenis heeft ze altijd al gehad. Toch is Hilde Jansma ook helemaal thuis in het digitale domein, want ze bemant geregeld de chatdienst van het BHIC. En voor de ver kiezing tot Jonge Archivaris van het Jaar draaide ze een kek filmpje in elkaar. Daarmee won ze de publieks verkiezing en de rest is geschiedenis. 14 Een wirwar van sport bonden en sportclubs ontrafeld Sport heeft een prominente plaats in onze samenleving, maar dat was niet altijd het geval. Dat blijkt uit de databank Sportbonden, sportclubs en sportperiodieken in Nederland tot en met 1940 met gegevens over zes ‘grote’ sporten. Onderzoekers kunnen met behulp van de databank inzicht krijgen in de opkomst en groei van sport in Nederland, op landelijk en lokaal niveau. Inhoud 06 Voetbalarchieven buitenspel? In 2001 schreef sporthistori cus Wilfred van Buuren in het Archievenblad over de ‘zorg wek kende’ en ‘deplorabele staat’ van sportarchieven. De archieven van betaaldvoetbal organisaties (BVO’s) vormden hierop geen uitzondering, hoewel er wel enkele positieve ontwikkelingen werden bespeurd. Hoog tijd voor een nieuw rondje langs de velden. Heeft de opgaande lijn zich voortgezet? 18 Sporthistorie herbeleven met Stichting de Sport wereld Stichting de Sportwereld brengt de Nederlandse sportgeschiede nis voor het voetlicht. Voorzitter Jan Rijpstra, tevens burgemees ter van Smallingerland, maakt zich sterk voor vakkundig be heer van sportarchieven. ‘Er is sprake van een inhaalslag.’ 04 Van de redactie 05 De archiefervaring 06 Voetbalarchieven buitenspel? 09 Acquireren met een schroevendraaier Sportfilm na 75 jaar gepubliceerd 10 Stadsarchief Rotterdam digitaliseert voetbalgeschiedenis 12 Sportgeschiedenis in beeld 13 Column 14 Een wirwar van sportbonden en sportclubs ontrafeld Hoe het Huygens ING een sportdatabank ontwikkelde 18 Sporthistorie herbeleven met Stichting de Sportwereld 22 Een decennium koers houden in het digitale universum 23 Brievenreeks 24 YouTube en filmbeelden uit WO2 26 Zaakgericht werken, werkt dat? 30 ‘Graag een onsje meer openbaarheid…’ Openbaarheid van overheidsinformatie (deel 2) 33 Preview iPRES 2019 36 Column 37 Hotspots 38 Uitgelezen 39 Burgerlijke Stand ‘Archieven kunnen een ware belevenis zijn’ In gesprek met Hilde Jansma4 n 2019 nummer 7 Colofon Van de redactie Sportarchieven op het podium Het Archievenblad is een uitgave van de Koninklijke Vereniging van Archivarissen In Nederland (KVAN). Het Archievenblad verschijnt tienmaal per jaar. Alle leden van de KVAN ontvangen het Archievenblad. Redactie Joris van Dierendonck (eindredacteur), Maaike Heems kerk, Mirjam Schaap, Geert Stroo, Cees Tromp, Bernadine Ypma (hoofd redacteur), Marian de Vos, Nick Werring, Vera Weterings. Vaste medewerkers Niels Bongers, Peer Boselie, Wouter van Dijk, Puck Huitsing, Hannie KoolBlokland, Erik Kraai, Noor Schreuder, Christian van der Ven, Bert de Vries. Redactieadres Archievenblad Postbus 5135, 1410 AC Naarden Telefoon: (035) 542 74 35 Email: redactie@archievenblad.nl Email persberichten: nieuws@archievenblad.nl Website: www.archievenblad.nl Abonnementen en ledenadministratie Wie geen lid is van de KVAN kan het Archievenblad bestellen bij het KVANbureau. Ook voor adres wijzigingen kunt u daar terecht. KVAN-bureau Postbus 5135, 1410 AC Naarden Telefoon: (035) 542 74 35 Email: info@kvanbrain.nl Website: www.kvan.nl Jaarabonnement Nederland € 78,00 Buitenland € 90,25 Losse nummers € 8,00 Product- en personeelsadvertenties Sales & Services geeft inlichtingen over tarieven en plaatsing van alle advertenties. Postbus 2317, 1620 EH Hoorn Telefoon: (0229) 21 12 11 Fax: (0229) 27 04 04 Email: administratie@salesandservices.nl Ontwerp Infour, marketing en communicatie, Heerlen Opmaak Els Gulpen Grafische Vormgeving, Heerlen Druk Damen Drukkers, Werkendam Covertekening Niels Bongers ISSN 13854186 Het volgende nummer van het Archievenblad verschijnt in oktober 2019. ‘Als je iets heel graag wilt en het lukt niet, probeer het dan gerust een tweede keer!’ Maarten van der Weijden Citaat van de maand Sport verbindt, dat heeft het WK Vrouwenvoetbal 2019 wel laten zien. We leefden allemaal mee met de wedstrijden van Oranje. Zij grepen net naast de wereldtitel, maar het was wel een prestatie van wereldformaat. Er waren meer bijzondere sportevenementen deze zomer. Zo werd er getennist in Londen (Wimbledon) en gekoerst in Frankrijk (Tour de France). In ons eigen land zwom Maarten van der Weijden de Elfstedentocht. Het was zijn tweede poging, nadat hij de eerste een kleine 40 kilometer voor de finish had moeten afbreken. Van der Weijden stelde via Twitter: ‘Als je iets heel graag wilt en het lukt niet, probeer het dan gerust een tweede keer!’ Sporthelden, sportverenigingen, sportbeelden in de krant en foto’s van je eigen sport team. Sport wordt op alle mogelijke dragers vastgelegd. Denk aan berichtgeving op nieuwssites, bijzondere momenten op YouTube en sporthelden die actief facebooken, tweeten en instagrammen. Het sportverleden krijgt steeds meer aandacht en wordt onderzocht vanuit de leerstoel Sportgeschiedenis aan de Radboud Universiteit. ‘Sport is geschiedenis en sportliefhebbers vormen eigenlijk de grootste groep historici die we hebben’, zegt hoogleraar Sportgeschiedenis Marjet Derks. Derks onderzoekt de rol die sport speelt in maatschappelijke ontwikkelingen zoals emancipatie van groepen. ‘Veel mensen leiden gebeurtenissen in hun eigen leven af aan jaartallen van grote sportevene menten. Het is mooi om die sportverhalen te vertellen en het is waardevol om dat ook op een diepgravender manier te doen.’ Dit nummer van uw Archievenblad gaat over sport in het archief. Het valt op dat meer dan de helft van de Nederlanders wekelijks sport beoefent, maar dat onze archief bewaarplaatsen niet overlopen van sportarchieven. Toch worden er bijzondere acquisities gedaan, tentoonstellingen georganiseerd en stukken gedigitaliseerd. In 2001 berichtte het Archievenblad al over sportarchieven en in het bijzonder de archieven van het Neder lands betaald voetbal. De staat van de archieven was toen slecht, al verwachtte men beterschap. Cees Tromp ging op onderzoek uit: hoe staat het er nu voor? Daniël Blom verhaalt over een bijzondere vondst rondom Utrechtse voetbalgeschiedenis. René Spork zet daar de digitalisering van de Rotterdamse voetbalgeschiedenis tegen over. Het Stadsarchief Rotterdam werkt samen met Metamorfoze aan de digitalisering van de clubbladen van Sparta, Excelsior en Feyenoord. Michel van Gent, onderzoeker bij het Huygens Instituut en verbonden aan de Databank Sport, stelt in zijn artikel dat sportarchieven zich goed lenen voor breder maatschappelijk onderzoek: ‘Allerlei verschijnselen, zoals de verzuiling in Nederland en de invloed van het geloof op de sport, zijn met archiefstukken van bonden en clubs en hun officiële organen goed in kaart te brengen.’ Dit themanummer is dan ook een pleidooi om sportarchieven meer aandacht te geven door acquisitie, ontsluiting en presentatie. n Bernadine Ypma n hoofdredacteur@archievenblad.nlnummer 7 2019 n 5 boze droom van 10 mei en volgende dagen is het ook een manier om respect af te dwingen, om de gevolgen van de bezetting te aanvaarden en zelfbeheersing te tonen. Sport werd beschouwd als hulpmiddel om op ‘waardige wijze’ de schok van de oorlogs dagen te doorstaan en het volksleven weer op te bouwen. Sport was daarnaast een middel om geld in te zamelen voor oorlogs slachtoffers. Het voetbal werd op 29 mei 1940 hervat met een vierstedencompetitie, waarvan de opbrengsten ten bate kwamen van het gebombardeerde Rotterdam (dat zelf niet meespeelde). Op 31 juli speelde het Nederlands elftal tegen een combinatie van Amsterdamse teams. De opbrengsten waren bestemd voor oorlogsslachtoffers onder Nederlandse voetballers. Naar aanlei ding van de wedstrijd schreef Het Stadion-Nieuws dat sport ertoe kan bijdragen de volkeren van Europa weer geleidelijk naar elkaar toe te brengen. Maar een beetje training kon natuur lijk ook geen kwaad. Want hoewel het een eer is om als het Nederlands elftal ons land internationaal te vertegenwoordigen, is het natuurlijk wel de bedoeling dat er dan een goed en sterk team staat. Uiteindelijk moet er wel gewonnen worden! Op 3 september 1944, de zondag voor Dolle Dinsdag, wordt de laatste sportwedstrijd georganiseerd. Om 14.00 uur vindt er een wielerwedstrijd plaats. Die gebeurtenis vormt dan ook de laatste aantekening in het ‘Wehrmachtregister’. n Richard Grobbenhaar n projectmedewerker archiefontsluiting bij Stadsarchief Amsterdam. De archiefervaring van Richard Grobbenhaar Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt het Olympisch Stadion in Amsterdam door de bezetter gebruikt voor sport en exercitie, de stalling van legervoertuigen en voor het onderbrengen van manschappen. In een register is precies opgete kend welke troepeneenheden hoelang van welke exercitie of sportterreinen gebruikmaakten. Het register werd door Richard Grobbenhaar, inventarisator bij het Stadsarchief Amsterdam, aangetroffen in het archief van het Olympisch Stadion. Hij ordende en beschreef het archief onlangs in het kader van het grote achterstandenproject Omega. In vijf jaar tijd wordt zo’n elf kilometer archief geïnventariseerd, waarvan inmiddels ongeveer acht kilometer is gedaan. Het project loopt tot 2021. Het register beslaat de periode 3 april 1942 – 3 september 1944 en bevat enkele los inliggende brieven van eerdere datum. Het register vermeldt de veldpostnummers van de troepeneen heden van het Duitse leger, de exercitie en sportterreinen die zij gebruikten, alsmede de periode en het aantal uren per dag. Het stadion werd veelvuldig gebruikt door het vanaf juli 1941 in Amsterdam gelegerde Reserve Polizeibataillon 68 en de Flakgruppe Amsterdam (luchtafweergeschut). Daarnaast ‘huurde’ de Hitlerjugend in april 1944 elke zaterdag van 15.3017.30 uur de velden van BlauwWit. De Bereden Weerbaarheidsafdeling van de NSB bestelde voor 16 augustus 1941 een parcours met cross countryhindernissen in het stadion (de wedstrijd of oefening werd overigens afgelast). Het stadion kreeg hiervoor een vergoeding van 10 gulden per dag. Vanaf 1 januari 1942 werd de vaste vergoe ding omgezet in 2,50 per uur, wat tot een aanmerkelijke terugloop in de ontvangsten uit de ‘verhuur’ van faciliteiten leidde. Richards interesse voor de Tweede Wereldoorlog, sport en de geschiedenis van Amsterdam komen in het archief van het Olympisch Stadion mooi samen. Ook andere archiefstukken schetsen een beeld van het gebouw gedurende de bezetting. Duitse soldaten bezoeken de wedstrijden in het Olympisch Stadion, waarbij zij ervan uitgaan zonder toegangskaartje vrije toegang te krijgen. Dit leidt tot ‘moeilijkheden’ met de kaart controleurs. In juni 1940 stuurt de directie een vriendelijke doch duidelijke brief aan het Quartieramt waarin wordt aangegeven dat Duitse militairen beneden de rang van onderofficier tegen de halve prijs toegang hebben tot de staanplaatsen in het stadion. Kort na de Duitse inval worden de sportwedstrijden hervat. In Het Stadion-Nieuws wordt uitgebreid ingegaan op de rol die sport kan spelen. Behalve dat sport voor afleiding kan zorgen na de Stadsarchief Amsterdam, Archief van N.V. Nederlands Sportpark Olympisch Stadion, inventarisnummer 760. Richard Grobbenhaar. (Foto: particuliere collectie) Nationaalsocialistische atleten op de renbaan in het Olympisch Stadion tijdens een hardloopwedstrijd. (Bron: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam, fotograaf onbekend)6 n 2019 nummer 7 inventarisatiecapaciteit gaat de meeste aandacht uit naar overheidsarchieven, iets wat ook wel weer begrijpelijk is gezien de wettelijke taak van het archiefbestel. De archieven van MVV Maastricht 4 , SC Cambuur 5 en Telstar 6 zijn overgebracht naar de regionale archiefbewaarplaats en voorzien van een archiefbloknummer, maar tot op heden niet geïnventariseerd. Daarnaast zijn verschillende archieven van ‘moederverenigingen’ openbaar, zoals GVAV, dat in 1971 opging in FC Groningen 7 en Go Ahead, waarbij de proftak in hetzelfde jaar verderging onder de naam Go Ahead Eagles.8 Opmerkelijk is dat bij fusieclubs lang niet alle fusiepartners hun archief afsluiten en gezamenlijk overdragen. Een mooi voorbeeld is FC Utrecht, dat in 1970 ontstond uit de samenvoeging van Velox, DOS en USV Elinkwijk. Het archief van Velox is beschikbaar bij Het Utrechts Archief,9 de archieven van DOS en Elinkwijk niet. Een faillissement maakt overbrenging naar een archiefinstelling overigens niet per se laagdrempeliger. HFC Haarlem, lands kampioen in 1946 en tweevoudig KNVBbekerwinnaar (1902 en 1912), ging begin 2010 failliet, 120 jaar na de oprichting. Het archief over de periode 18911954 was rond 1986 al overgebracht naar het NoordHollands Archief, blijkens de inventaris zonder het ondertekenen van een bruikleen of schenkingsovereenkomst. 10 Ook de archieven van andere Sport is tegenwoordig een van de belangrijkste vormen van vrijetijdsbesteding. In 1900 waren naar schatting 30.000 Neder landers aangesloten bij een sportvereniging, minder dan één procent van de bevolking. Tegenwoordig zijn er ruim 27.000 sportverenigingen met meer dan 4,7 miljoen actieve leden (30 procent van de bevolking). Dan zijn alle nietgeorganiseerde sporters nog niet meegeteld. Geschat wordt dat 52 procent van alle Nederlanders wekelijks aan sport doet, al dan niet in verenigingsverband. Dat is ruim boven het gemiddelde van 38 procent in de Europese Unie. Toch maken sportarchieven naar schatting minder dan 0,5 procent van het totale bestand in openbare archiefbewaarplaatsen uit.2 Aanbod Sportarchieven zijn bepaald niet oververtegenwoordigd in onze depots, en archieven van BVO’s zijn al helemaal een zeldzaamheid. Slechts een handjevol bestaande profclubs heeft (een deel van) het archief in beheer gegeven bij een archiefdienst die onder de werking van de Archiefwet 1995 valt. Het aanbod is dus beperkt. Archiefdiensten zelf gaan hierbij overigens niet vrijuit, iets wat sporthistoricus Van Buuren in 2001 ook constateerde. 3 Bij de verdeling van de beschikbare Voetbalarchieven buitenspel? Cees Tromp n In 2001 schreef sporthistoricus Wilfred van Buuren in het Archievenblad over de ‘zorgwekkende’ en ‘deplorabele staat’ van sportarchieven. 1 De archieven van betaaldvoetbalorganisaties (BVO’s) vormden hierop geen uitzondering, hoewel er wel enkele positieve ontwikkelingen werden bespeurd. Hoog tijd voor een nieuw rondje langs de velden. Heeft de opgaande lijn zich voortgezet? BVOOpgerichtArchiefdienstToegangsnummerPeriode Ajax1900Stadsarchief Amsterdam136619401986 Feyenoord1908Stadsarchief Rotterdam25619101973 De Graafschap1954Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers (ECAL)138119542012 PEC Zwolle1910Historisch Centrum Overijssel (HCO)103419101994 Sparta Rotterdam1888Stadsarchief Rotterdam27518881975 Vitesse1892Gelders Archief216719011972 Tekening: Niels Bongers.nummer 7 2019 n 7 Een recenter voorbeeld van documentair gesjoemel is FC Twente. In april 2014 kreeg de club een boete van 35.000 euro opgelegd voor het te laat inleveren van de jaarrekening 20122013 en het niet tijdig, onvolledig en zelfs aantoonbaar onjuist informeren van de licentiecommissie van de KNVB. Dit werkte schijnbaar onvol doende, waarna tweemaal puntenaftrek in de competitie volgde en uitsluiting van Europees voetbal. Er bleek te zijn gegoocheld met de manier waarop tvgelden waren verrekend in de boek houding. Waar in Groningen na 1989 een korte periode van spor tieve successen volgde, was de ineenstorting van het financiële kaartenhuis rondom investeringsmaatschappij Doyen in Enschede oorzaak van de sportieve neergang. Gerommel in de boekhouding leidde tot gerommel in de bestuurskamer en uiteindelijk ook op het veld. Na bijna veertig jaar in de eredivisie, waarin de club éénmaal kampioen werd (2010) en drie KNVBbekers won (1977, 2001 en 2011), wachtte in het seizoen 20182019 de eerste divisie. FC Twente werd daarin met overmacht kampioen. Clubgeschiedenis Dat het thema ‘archivering en openbaarheid’ niet leeft onder bestuurders van BVO’s, bleek ook uit de enquête van het Archievenblad. Van de eredivisieclubs die hun archief nog niet hebben overgebracht, reageerden er drie. FC Groningen stuurde binnen 24 uur een compleet ingevulde vragenlijst retour. Ook PSV Eindhoven leverde input via de vragenlijst, bestaande uit zestien vragen over de toegankelijkheid van het clubarchief, het gebruik ervan en de interesse in overbrenging naar een openbare archiefbewaarplaats. SC Heerenveen reageerde tele fonisch. NAC Breda reageerde ook, maar afwijzend. De respons uit de eerste divisie was iets hoger, maar daar staat tegenover dat minder clubs hun archief aan het publieke domein hebben toevertrouwd. Met name FC Dordrecht nam uitgebreid de tijd om ons telefonisch te woord te staan en ons op weg te helpen in de wereld van de ‘clubarchivarissen’. Geen overweldigende score, maar toch voldoende respons om een aardig beeld van het archiefbeheer in het betaald voetbal anno 2019 te krijgen. Als we bedenken dat acht van de 35 BVO’s (de jongelftallen uit de eerste divisie niet meegerekend) hun archief in professioneel beheer hebben gegeven, dan is dit al een hele verbetering ten opzichte van de povere situatie in 2001. BVO’s zijn steeds meer met hun verleden en erfgoed bezig en hebben ontdekt dat ze hun ‘identiteit’ hiermee kunnen versterken, wat op termijn weer bijdraagt aan de binding met de club. In het seizoen 20162017 bestond de eredivisie 60 jaar. Dit was aanleiding om het Eredivisie Archief op YouTube te lanceren, met meer dan 1000 historische beeldfragmenten failliete clubs zijn lastig te lokaliseren, zoals AGOVV Apeldoorn, RBC Roosendaal of FC Wageningen. Voetbalbond KNVB geeft zelf gelukkig het goede voorbeeld. Het archief over de periode 18891996 is ondergebracht bij het Nationaal Archief.11 Het archief, dat sinds 2000 toegankelijk is voor het publiek, heeft een omvang van 166 strekkende meter en behoort tot de ware ‘publiekstrekkers’ van het NA. Het archief is inmiddels een bekend gezicht in de raadpleegtop 10. Ongeveer zes meter van het KNVBarchief is geconserveerd in het kader van het programma Metamorfoze (21269 scans). Ook bezit het NA een prachtige fotocollectie van de KNVB, bestaande uit ruim 1300 zwartwitafbeeldingen. Openbaarheid Zoeken op ‘voetbalvereniging’ levert op archieven.nl maar liefst 184 pagina’s met treffers op. Hieronder bevinden zich clubs met bizarre namen als V.U.C., wat staat voor Voorwaarts Utile Dulci Combinatie.12 Dit lijkt haast een uitnodiging aan supporters van de tegenpartij om het meest originele spandoek te bedenken. Het zoekresultaat op archieven.nl bestaat voor 99 procent uit amateurverenigingen. Bestuurders van BVO’s hebben het schijn baar niet zo op openbaarheid en transparantie. De concurrentie in het betaald voetbal is zo moordend en de druk van supporters en sponsoren om te presteren zo enorm, dat een ‘verantwoor dingsuitglijder’ snel is gemaakt. Twee voorbeelden uit het recente verleden. Op 23 januari 1989 maakte een inval van de FIOD in stadion Oosterpark een einde aan de ‘zwartgeldaffaire’ bij FC Groningen. De zaak leidde tot het aftreden van voorzitter Renze de Vries. De commissieGroenewold, die het justitiële onderzoek leidde, concludeerde dat er voor vijf miljoen gulden was gefraudeerd bij de transfers van ten minste zeven spelers, onder wie de huidige bondscoach van het Nederlands elftal. De inkomsten uit buitenlandse transfers werden op een privérekening van De Vries gestort, die het geld vervolgens slechts ten dele naar FC Groningen overmaakte. Met het resterende bedrag werden nieuwe spelers aangetrokken, zwart gefinancierd. Bij de sloop van stadion Oosterpark werd in 2006 een complete schaduwboekhouding aangetroffen, die was ingemetseld. Het archief als sarcofaag. Niet de meest gebruiksvriendelijke manier van archiveren, wel een extreem duurzame. En archivistischfilosofisch interessant: we zien hier archivering als geheugen van een organisatie die probeert een identiteitsverandering te ondergaan. Nederlands elftal voor een wedstrijd tegen Corinthians. (Nationaal Archief, toegangsnummer 2.19.123, inv.nr. 3928) Bertus de Harder legt aan voor een schot tijdens Nederland-Zwitserland (2-1) op 7 mei 1939 in Bern. (Nationaal Archief, toegangsnummer 2.19.123, inv.nr. 3920) >>8 n 2019 nummer 7 van de 53 (voormalige) eredivisieclubs. 13 Ook supportersver enigingen tonen steeds meer initiatieven op dit terrein, zoals necarchief.nl van De Trouwe Honden uit Nijmegen. Op deze website kunnen uitslagen, spelersnamen en doelpuntenmakers van alle wedstrijden van NEC worden doorzocht. Vrijwilligers Bij vrijwel iedere BVO is een enthousiaste groep vrijwilligers actief met de clubgeschiedenis. Steeds meer BVO’s hebben een museum (experience zone) of geven rondleidingen. Het archiefbeheer is een nevenactiviteit voor de vrijwilligers van het bezoekerscen trum. Het gaat om documentatie (krantenknipsels of program ma boekjes) en vooral veel beeldmateriaal. Procesinformatie, zoals notulen van bestuursvergaderingen of spelerscontracten, wordt niet gedeeld met vrijwilligers. Het zijn dan ook geen DIVmede werkers, die in een ambtseed of integriteitsverklaring hebben verklaard op een vertrouwelijke manier met overheidsinformatie te zullen omgaan (en de consequenties van het tegendeel ken nen). Toch zijn er wel parallellen met overheidsarchivering te trekken: de ambities zijn torenhoog, op het budgettaire gedeelte na. Met minimale middelen proberen deskundige, integere en bevlogen mensen een tent draaiende te houden met soms heel verrassende resultaten. Komt dit u bekend voor? Dat BVO’s structu reel geen geld reserveren voor archiefbeheer is overigens begrij pelijk. Het kapitaal van de club hoort op het veld te staan. Alles draait om de sterkst mogelijke selectie en iedere euro die niet aan dat doel wordt besteed, kan een neerwaartse spiraal in gang zetten. Daar staat tegenover dat de clubhistorie tegenwoordig ook big business is. Een bezoekje aan het Ajaxmuseum eindigt in de fanshop van de Johan Cruijff Arena. Steeds meer BVO’s raken hiervan doordrongen en ‘cultiveren’ hun verleden. De prijzenkast staat daarbij centraal, niet de archiefdozen in de kelder. De ‘clubarchivarissen’ zijn opmerkelijk goed bekend met ons jargon. Termen als selectie, classificatieschema’s of overbrenging hebben geen verdere uitleg nodig. Er vindt dan ook regelmatig overleg plaats met het Stadsarchief of RHC ter plaatse, ook al zijn die gesprekken niet altijd gericht op formele overbrenging. De omvang van de documentatieverzamelingen varieert van zo’n tien tot twintig strekkende meter. Ook bij BVO’s heeft een omslag naar digitaal werken plaatsgevonden. Rond 2000 is de ‘knip’ gezet. Procesgebonden informatie wordt sindsdien niet meer fysiek gearchiveerd, maar zit in een DMS of staat op netwerkschijven waar de ‘clubarchivaris’ geen toegang toe heeft. Aanwijzen van collecties van nationaal belang Minister Arie Slob (Basis en Voortgezet Onderwijs en Media) heeft aangekondigd in 2019 met een herziening van de Archiefwet 1995 te komen. Tijdens een consultatieronde onder archiefprofessionals werd besproken om de minister de bevoegdheid te geven particu liere collecties van nationaal belang aan te wijzen voor overbren ging naar een openbare archiefbewaarplaats. Mocht verplichte acquisitie er al komen, dan zal dit pressiemiddel waarschijnlijk niet tegen BVO’s worden ingezet. Over het nationaal belang van de ‘belangrijkste bijzaak van de wereld’ kun je twisten, maar BVO’s lijken vooral zélf steeds meer doordrongen van de noodzaak hun archieven in klimaatgeconditioneerde depots veilig te stellen voor volgende generaties sportliefhebbers en onderzoekers. n Dit artikel kwam tot stand met medewerking van AFC Ajax, SC Cambuur Leeuwarden, Fortuna Sittard, FC Dordrecht, FC Groningen, FC Volendam, SC Heerenveen, MVV Maastricht en PSV Eindhoven. Noten 1 Wilfred van Buuren, ‘Sportarchieven als cultureel erfgoed’, Archievenblad (augustus 2001), 10. 2 Van Buuren, ‘Sportarchieven’, 10. 3 Ibidem. 4 RHC Limburg, toegangsnummer 21.392. 5 Historisch Centrum Leeuwarden, toegangsnummer 1886. 6 NoordHollands Archief, toegangsnummer 1824. 7 RHC Groninger Archieven, toegangsnummer 2334. 8 HCO Stadsarchief Deventer, toegangsnummer 1493. 9 HUA, toegangsnummer 6279. 10 Noord Hollands Archief, toegangsnummer 1398. 11 NA, toegangsnummer 2.19.123. 12 Haags Gemeentearchief, toegangsnummer 138301. 13 https://www.youtube.com/channel/UCPS6LWpcJfoB4YjG_6z_ZA Cees Tromp n informatiespecialist Historisch Centrum Overijssel. Doelman Kees Quax gepasseerd tijdens Nederland-België (1-5) op 26 mei 1926 in Amsterdam. (Nationaal Archief, toegangsnummer 2.19.123, inv.nr. 3928) Spelers van het Nederlands elftal onderweg naar Kopenhagen voor een interland op 14 juni 1931. (Nationaal Archief, toegangsnummer 2.19.123 inv.nr. 3929) >>nummer 7 2019 n 9 Sportfilm na 75 jaar gepubliceerd Daniël Blom n Het Utrechts Archief verwierf het afgelopen jaar weer veel audiovisueel materiaal. De expositie Utrecht op film en de daarmee verbonden publieksactiviteiten in het bijzonder hadden veel nieuwe acquisities tot gevolg. Een van deze acquisities betrof een amateurfilm over een promotie van de Utrechtse voetbalclub DOS. Primeur De geacquireerde film was bij ons binnengekomen via de familie Vermeulen. Zij hadden de film jaren geleden aangetroffen op de zolder van hun (schoon)vader en al die jaren zorgvuldig bewaard. Het zal waarschijnlijk wel altijd onduidelijk blijven in hoeverre de film destijds daadwerkelijk voor leden van DOS is vertoond. Aangezien de geschonken film bestaat uit (kwalitatief goed) ruw materiaal is de kans groot dat de film nooit een definitieve afronding heeft gekregen. HUA had afgelopen jaar in ieder geval een bijzondere primeur, toen het circa 75 jaar na publicatie de beelden beschikbaar kon stellen op zijn website. Uniek De betekenis van de film is vandaag de dag groter dan in 1944 kon worden voorzien. Zo bevat de film uniek bewegend beeld van sterspeler, international en clubicoon Piet Dumortier (19151945). Dumortier overleed een jaar na de wedstrijd op tragische wijze toen hij vanwege difterie in het Utrechtse Stads en Academisch Ziekenhuis in een ‘ijzeren long’ lag en de stroom daar uitviel als gevolg van een bomalarm. De film over de promotie van DOS is integraal op de website van HUA te bekijken en kan gevonden worden door te zoeken op catalogusnummer 140571 of ‘promotie DOS’. n Daniël Blom n projectmedewerker bij Het Utrechts Archief. Noten 1 Utrechtsche Courant, 19440515, p. 3. Toen het filmblik met de DOSfilm bij Het Utrechts Archief (HUA) binnenkwam, was de inhoud ervan niet meteen duidelijk. Filmspecialist Lloyd Davies moest het vastgeroeste blik met een schroevendraaier forceren om het open te krijgen. Toen het blik openviel, verscheen direct een briefje met de tekst ‘DOS’. Doordat er maar weinig bewegend beeld van de club bewaard is gebleven, gingen de harten meteen sneller kloppen. DOS is bij sportliefhebbers nog altijd vooral bekend van het kampioen schap van de eredivisie in 1958. Opvallend goede kwaliteit De eerste beelden die we te zien kregen, maakten duidelijk dat het ging om een gespiegelde negatieffilm. Het was zodoende noodzakelijk om de film eerst om te zetten in een hanteerbaar positief. Dit resulteerde in een film van opvallend goede kwaliteit, waarin opnamen te zien waren van een wedstrijd in het Utrechtse stadion Galgenwaard, spelers in de kleedkamer en allerlei feeste lijkheden. Het bepalen van de datering en inhoud bleef echter een lastige kwestie. Om bij het duiden zo snel mogelijk een doorbraak te forceren organiseerden we bij HUA een sessie met DOSspecialisten Ad van Liempt (auteur van een boek over DOS), Remco Neu (archivaris van FC Utrecht) en sportjournalist Ton de Ruiter. Toen we de beelden met hen bekeken werd al gauw duidelijk dat het naar alle waar schijnlijkheid om een film uit 1944 ging, waarin DOS om promotie speelde tegen OSV (uitslag 21). Er bleef tijdens de sessie echter enige twijfel over de duiding. Hierin kwam pas verandering toen een krantenartikel opdook uit de Utrechtsche Courant van 15 mei 1944. Daarin kwamen allerlei lijn tjes bij elkaar. De context van de film was op slag duidelijk. Minstens zo uniek was echter dat in het artikel de film werd genoemd die we op dat moment aan het analyseren waren: ‘Ten slotte kan nog worden medegedeeld, dat door dhr. Ver meu len zondag een film is vervaardigd van de gebeurtenissen in het stadion en van de overige feestelijkheden; deze zal later voor de leden worden vertoond.’ 1 Acquireren met een schroevendraaier OSV-keeper Engel brengt redding na een aanval van DOS. Op de achtergrond de tribune van stadion Galgenwaard. Het beeld laat zien dat de filmmaker dicht bij het veld kon komen.Next >