archievenblad sinds 1892 jaargang 123 2019 5 Uitgave van de Koninklijke Vereniging van Archivarissen in NederlandAlles heeft waarde. Het is maar net van welke kant je het bekijkt. Dat kan economisch, historisch, financieel en ook emotioneel zijn. Om die waarde te beschermen of te herstellen zijn wij er. VANWAARDE, de geruststellende dienstverlener voor het beheer, de restauratie en de calamiteiten- ondersteuning voor alles van waarde. VOOR ALLES VAN WAARDE BEHEER, RESTAURATIE EN CALAMITEITENONDERSTEUNING VOOR ALLES VAN WAARDE WWW.VANWAARDE.EU CALAMITEITEN Als het goed geordend moet ! A rchief B ewerking & C onsultancy Zwartevenstraat 17 1911 TN Uitgeest tel: 06-51996435 e-mail: info@archiefbc.nl internet: www.archiefbc.nl voor:» detachering/vervanging» selectie en vernietiging» inventarisatie» advisering» begeleiding projectenHans LievestroInternet: www.archiefburo.nlE-mail: info@archiefburo.nlHazendiekske 47245 TA Laren (Gld.)Tel. 0573 - 22 15 26Mobiel 06 - 10 93 40 76 Toe aan zaakgericht werken? Digivaris helpt. Een jong bedrijf met passie ! Betaalbare kwaliteit Praktijkervaring Kennis van zaken Allround op DIV gebied Voor meer informatie: www.digivaris.nl info@digivaris.nl 06-10808833 (Peter Lakeman) varis DMS ARCHIEFBEHEER DSP ••OnlyOne®••OnlyOne® OnlyOnePostbus 2325, 1620 EH Hoorn E-mailadres: info@onlyone.nl RaboBank: 36.89.35.272 Telefoon: 06 25 370 363 Internetadres: www.onlyone.nl BTW nr.: NL1175.41.485.B01 •• Postbus 2325, 1620 EH Hoorn E-mailadres: info@onlyone.nl RaboBank: 36.89.35.272 Telefoon: 06 25 370 363 Internetadres: www.onlyone.nl BTW nr.: NL1175.41.485.B01 •• zie: www.onlyone.nlOnlyOnenummer 5 2019 n 3 34 ‘Kennis delen is dankbaar werk’ Van bollenpeller tot Jonge Archivaris van het Jaar: Welmoed Bons gaat geen uitdaging uit de weg. ‘Soms moet je het ongemak opzoeken om nieuwe ervaringen op te doen en te groeien als persoon.’ 10 Fotoarchieven presenteren Het Nederlands Fotomuseum beheert 169 fotoarchieven van Nederlandse professionele en vrijetijdsfotografen. De collectie omvat ruim 5,6 miljoen nega - tieven en dia’s, naast ruim een half miljoen afdrukken, foto - albums, dummy’s, documen- tatie en een kleine verzameling fotografica. Hoe deel je zo’n enorme schat aan visueel erfgoed met het publiek? Inhoud 06 De noodzaak van hedendaagse archivering Wat gebeurt er als een computersysteem lijdt aan dementie? Hoe onthouden we alle informatie die we produceren? En wat als een machine beslist wat we archiveren? Kortom: hoe bepalend is de toekomstige maatschappij voor onze informatievoorziening? 20 Van Wijn in het Zuiden In 1997 concludeerde Theo Thomassen dat het jaar 1814 zonder twijfel als het ontstaans- jaar van het Nederlandse archief wezen kan worden aangemerkt. Geldt dit ook voor het zuidelijk deel van het Verenigd Koninkrijk der Neder - landen? De activiteiten van toenmalig rijksarchivaris Hendrik van Wijn maken het mogelijk die vraag te beant- woorden. 04 Van de redactie 05 De archiefervaring 06 De noodzaak van hedendaagse archivering 09 Lobby voor een nieuw Nationaal Ontwerp Archief 10 Fotoarchieven presenteren Een keten van keuzes 12 Postwaardencollectie terug in overheidshanden 14 Archieven en het semantisch web Van documenten naar data 17 Strao: ode aan een eeuwenoude traditie 18 Topstukken in perspectief Van Plakkaat van Verlatinge tot Abdicatie 20 Van Wijn in het Zuiden Het ontstaan van een ‘Belgisch’ archiefwezen 24 Brievenreeks 25 Column 26 Dura lex sed lex De AVG in de praktijk (deel 2) 29 Gesignaleerd 30 In memoriam Hein de Graaff (1936-2018) 31 Column 32 Hotspots 33 Uitgelezen 34 Burgerlijke Stand | ‘Kennis delen is dankbaar werk’ In gesprek met Welmoed Bons4 n 2019 nummer 5 Colofon Van de redactie Kunst en design Het Archievenblad is een uitgave van de Koninklijke Vereniging van Archivarissen In Nederland (KVAN). Het Archievenblad verschijnt tienmaal per jaar. Alle leden van de KVAN ontvangen het Archievenblad. Redactie Joris van Dierendonck (eindredacteur), Mirjam Schaap, Geert Stroo, Cees Tromp, Floortje Tuinstra, Bernadine Ypma (hoofdredacteur), Marian de Vos, Nick Werring, Vera Weterings. Vaste medewerkers Niels Bongers, Peer Boselie, Wouter van Dijk, Puck Huitsing, Hannie Kool-Blokland, Erik Kraai, Noor Schreuder, Christian van der Ven, Bert de Vries. Redactieadres Archievenblad Postbus 5135, 1410 AC Naarden Telefoon: (035) 542 74 35 E-mail: redactie@archievenblad.nl E-mail persberichten: nieuws@archievenblad.nl Website: www.archievenblad.nl Abonnementen en ledenadministratie Wie geen lid is van de KVAN kan het Archievenblad bestellen bij het KVAN-bureau. Ook voor adres- wijzigingen kunt u daar terecht. KVAN-bureau Postbus 5135, 1410 AC Naarden Telefoon: (035) 542 74 35 E-mail: info@kvanbrain.nl Website: www.kvan.nl Jaarabonnement Nederland € 78,00 Buitenland € 90,25 Losse nummers € 8,00 Product- en personeelsadvertenties Sales & Services geeft inlichtingen over tarieven en plaatsing van alle advertenties. Postbus 2317, 1620 EH Hoorn Telefoon: (0229) 21 12 11 Fax: (0229) 27 04 04 E-mail: administratie@salesandservices.nl Ontwerp Infour, marketing en communicatie, Heerlen Opmaak Els Gulpen Grafische Vormgeving, Heerlen Druk Damen Drukkers, Werkendam Covertekening Niels Bongers ISSN 1385-4186 Het volgende nummer van het Archievenblad verschijnt in juli 2019. ‘Men zegt altijd dat de tijd dingen verandert, maar in werkelijkheid moet je de dingen zelf veranderen.’ Andy Warhol Citaat van de maand In de jaren zestig van de vorige eeuw experimenteerden kunste- naars met laser, televisie, holografie, video en de computer. Deze kunstwerken waren efemeer en de technologie was onderdeel van het werk. Nu worden datasets bewerkt tot kunst en worden algo- ritmes ingezet om veranderende kunstwerken te maken. Marens Engelhard stelt in zijn brief verderop in dit nummer: ‘Informatie en data zijn als lucht, overal om ons heen. Ons vak krijgt daardoor te maken met het hele spectrum aan conceptuele, technologische, maatschappelijke en ethische vraagstukken dat daarbij hoort.’ Kunst helpt je blik te verruimen en andere standpunten te overdenken. Creatief en flexibel denken wordt in de huidige samenleving steeds belangrijker. Met de robotisering van de arbeidsmarkt verdwijnt er werk, maar de creatieve en sociale taken kunnen nog altijd alleen door mensen gedaan worden. Dat geldt ook voor ons vakgebied, waarin al veel geautomatiseerd is en nog veel meer zal volgen. Maar archiving by design, creatief nadenken en het ontwerpen van archiveringsprocessen, blijft een taak voor mensen. Gelukkig ‘schuilt er een kunstenaar in ons allen’, aldus Robbert Dijkgraaf, hoogleraar theoretische natuurkunde. ‘Ons brein is een fabriek van metaforen en associaties. Maar kunst is wel het beste middel tegen blikvernauwing. De kunst heeft vaak letterlijk het laatste woord. We denken in de verleden tijd via de blijvende verbeelding.’ Diverse instellingen en fondsen organiseren bijeenkomsten op het snijvlak van kunst en archief. Het ARIAS-netwerk organiseert bijeenkomsten onder de naam ‘Artists & Archivists’. ARIAS is het onderzoeksplatform van de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten, Gerrit Rietveld Academie, Hogeschool van Amsterdam, Universiteit van Amsterdam, Vrije Universiteit en het Meertens Instituut. ARIAS faciliteert en stimuleert ontmoeting en samenwerking in artistiek en academisch onderzoek. Tijdens Artists & Archivists gaan kunstenaars, archivarissen en onderzoekers uit verschillende disciplines met elkaar in gesprek over onderzoeksbenaderingen, methoden en bevindingen. Dit themanummer gaat over kunst en design. U leest over de collectie Postwaarden, ooit reden voor oprichting van de voorganger van COMM, nu overgedragen aan het Natio naal Archief. Over hoe jonge kunstenaars en ontwerpers van de Willem de Kooning Academie nadenken over de toekomst om het verleden te kunnen bewaren. Student DooWon Kim: ‘If there was a digital blackout today, what would have been worth keeping?’ En over de collectie van het Fotomuseum in Rotterdam. Ontwerparchieven krijgen de komende periode extra aandacht. Cultuurminister Van Engelshoven heeft Het Nieuwe Instituut opdracht gegeven tot een verkenning van belang rijke en bedreigde archieven op het gebied van design en digitale cultuur. Wie weet leidt dat tot een nieuw Nationaal Ontwerp Archief. n Bernadine Ypma n hoofdredacteur@archievenblad.nlnummer 5 2019 n 5 www.redeenportret.nl. Dit leverde mij een schat aan foto’s op van onder andere mode, mannequins, personeelsleden en het interieur, wat letterlijk voor een beter beeld van het modehuis zorgde. Zonder www.delpher.nl had mijn onderzoek ook een totaal ander karakter gehad. Nu kon ik in luttele seconden talloze kranten doorzoeken en zo honderden artikelen over en adver- tenties van Hirsch vinden, iets wat in het internetloze tijdperk nooit was gelukt. Er waren ook puzzelstukjes die minder makkelijk waren terug te vinden, zoals de vele uitnodigingen en catalogi in de collectie Klein Materiaal van het Stadsarchief Amsterdam. Helaas is deze collectie nog niet geïnventariseerd, waardoor ik via een ouderwets kaartensysteem op zoek moest naar de stukken. Dat was even wennen in tijden waarin wij verwend zijn met online inventarissen en gedigitaliseerd materiaal, maar de vreugde om de stukken vervolgens terug te vinden was des te groter. De catalogi die ik op deze wijze vond, bevatten vaak stoffen- staaltjes, zodat ik de originele stoffen van Hirsch met mijn eigen handen kon voelen – dichter bij een historische sensatie kun je als historicus nauwelijks komen. Erger was het wanneer puzzelstukjes onvindbaar bleken, door- dat archiefstukken op miraculeuze wijze van de aardbodem leken te zijn verdwenen. Zo waren het dossier van Hirsch in het handels register van de Kamer van Koophandel en de statuten van de personeelsvereniging van Hirsch onvindbaar. Mocht u deze puzzelstukjes alsnog tegenkomen in het archief, dan houd ik mij aanbevolen. Ondanks de ontbrekende puzzelstukjes is de puzzel nu groten- deels af. Mijn boek over Hirsch is gepubliceerd, maar uitge- puzzeld ben ik nog lang niet. Nog altijd vind ik zo nu en dan nieuwe stukjes. Bovendien roept onderzoek steeds weer vragen op. Ik heb dan ook zin om weer de archieven in te duiken, op zoek naar nieuwe puzzels en bijbehorende stukken. Wat mijn volgende grote project wordt? Dat weet ik nog niet, maar ik hoop dat het mij naar nog meer prachtige archiefstukken zal leiden. n Femke Knoop n freelance historicus. In december 2018 werd haar boek Hirsch & Cie Amsterdam (1882-1976). Haute couture op het Leidseplein gepubliceerd bij Uitgeverij Verloren in Hilversum. De archiefervaring van Femke Knoop De afgelopen zeven jaar deed ik onderzoek naar het Amsterdamse modehuis Hirsch & Cie (1882- 1976), dat haute couture en modeshows in Nederland introduceerde. Van het modehuis is helaas geen bedrijfsarchief bewaard gebleven, en dat zorgde ervoor dat het onderzoek op zijn zachtst gezegd een uitdaging was. Het onder- zoek vereiste creativiteit en de combinatie van een veelvoud aan bronnen, variërend van auto- biografieën en reclamemateriaal tot kleding- stukken en blauwdrukken. Ik vergelijk het onderzoek naar Hirsch vaak met een puzzel, waar van de stukjes verspreid liggen in archieven en musea in binnen- en buitenland. Daarbij viel mij vooral op dat alle archieven anders zijn, maar dat er één belangrijke overeenkomst is. Overal werken namelijk bevlogen mensen en die zijn altijd bereid om vragen te beantwoorden, hoe lastig die soms ook zijn. Zonder het engelen geduld van deze archiefmedewerkers had ik nooit zo veel puzzelstukjes van Hirsch terug kunnen vinden en ik ben hun dan ook mijn eeuwige dank verschuldigd. Als gevolg van het ontbreken van een bedrijfsarchief was het lastig om keiharde gegevens over omzet, personeel en klanten te vinden. Beeldmateriaal was daarentegen wel volop te vinden in de archieven. Ik had het geluk dat het Stadsarchief Amsterdam in 2012 besloot om ruim 40.000 glasnegatieven van Atelier Merkelbach te digitaliseren en online te zetten op Femke Knoop: ‘Alle archieven zijn anders, maar overal werken bevlogen mensen’ (foto privéarchief). Catalogus Hirsch & Cie (coll. Stadsarchief Amsterdam).6 n 2019 nummer 5 zoals overbrenging en selectie zullen de komende decennia in een duizelingwekkend tempo veranderen. Verbanden leggen met andere vakgebieden is essentieel om ons denken bij deze uitdagingen vooruit te brengen.’ We hebben twee onderzoeken uitgelicht. Hoe kan het archief de toekomst overleven? Student grafische vormgeving DooWon Kim werd uitgedaagd door de constante verandering van formaten en informatie, en het gevaar om in een Digital Dark Age te belanden. Volgens Met deze vragen en meer zijn vijf studenten van de Willem de Kooning Academie (WdKA), minor Data Design aan de slag gegaan. Onder de vlag Empty Trash!? Hoe verbeeld je de noodzaak van hedendaagse archivering en voor wie is dit belangrijk? zijn de studenten drie maanden bezig geweest met het thema verganke- lijke data. En hoe je deze kunt bewaren. De link met archiveren was snel gemaakt. Dit leidde tot een prettige en vooral waardevolle samenwerking tussen de WdKA en het Nationaal Archief (NA). Met frisse blik Jeroen van Loon, docent aan de WdKA en initiatiefnemer van de samenwerking, voorzag een mooie kruisbestuiving: ‘De studenten kunnen veel leren van het NA: waarom bepaalde data worden gearchiveerd en wat dat bijdraagt aan de Nederlandse samenleving. Dit plaatst ook hun eigen vakgebied in een nieuw licht. Het zien van alle documenten, opgeslagen in een lange rij kasten, geeft de student meer historisch en praktisch inzicht in het begrip ‘data’. Vanuit hier kunnen studenten een originele, vernieuwende en frisse blik werpen op deze vraagstukken. Juist omdat zij vanuit een ander vakgebied de vragen bekijken en zich op andere punten concentreren, is een combinatie tussen het NA en de WdKA interessant voor beide partijen.’ Eind 2018 presenteerden de studenten hun onderzoek, prototypes en artistieke verkenningen aan ongeveer veertig professionals uit de informatie- en archiefwereld. Algemene rijksarchivaris Marens Engelhard trapte de bijeenkomst af en benadrukte de meerwaarde van de samenwerking: ‘Klassieke archiefconcepten De noodzaak van hedendaagse archivering Mette van Essen en Violet Meerdink n Wat gebeurt er als een computersysteem lijdt aan dementie? Hoe onthouden we alle informatie die we produceren? En wat als een machine beslist wat we archiveren? Kortom: hoe bepalend is de toekomstige maatschappij voor onze informatievoorziening? Tekening: Niels Bongers. Docent Jeroen van Loon tijdens de presentatie van de studenten.nummer 5 2019 n 7 heid waar we ons in bevinden. Denk na over de toekomst om het verleden te kunnen bewaren. DooWon: ‘If there was a digital blackout today, what would have been worth keeping?’ DooWon leven we als maatschappij in een hyperloop. We zijn niet bezig met het verleden of met de toekomst. We leven enkel in het hier en nu. Het doet hem denken aan een dementerend brein. Het logisch denkvermogen is vernietigd en men krijgt last van een niet functionerend kortetermijngeheugen. Vertaal dit naar constant veranderende formaten en we zitten vast in een reloop van het heden die bepaald wordt door een softwarecyclus van ongeveer vijf jaar. DooWon wil de toeschouwer hier bewust van maken door je een zogenoemd hyperloop universe te laten ervaren. Zijn uitwerking is een computersysteem dat lijdt aan dementie. Het begint met een kleine ‘glitch’ in het geheugen. Er ontbreekt informatie op ons computerscherm, maar er valt nog omheen te werken. Vervolgens wordt alle informatie over je uitgestort, mappen met documenten en afbeeldingen worden over het hele scherm geleegd. Je probeert informatie vast te pakken maar dit lukt niet. Uiteindelijk blijft er maar één optie over: herstarten van het systeem waarmee de loop opnieuw begint. Interessant dat DooWon op dementie uitkomt. Hij is niet de eerste. De Erfgoedinspectie publiceerde in 2005 het rapport De demen- terende overheid. DooWon reflecteert niet op de informatie of de overheid, maar op de verantwoordelijkheden van de archivaris. We moeten verder kijken dan het nu en de dagelijkse werkelijk- >> Minor Data Design Studenten van de WdKA kiezen naast een hoofdrichting (grafisch ontwerp, fine arts, advertising, illustratie et cetera) voor een afstudeerprofiel. Commercial Practices is er daar een van. Het programma richt zich op het potentieel en de rol die kunstenaars en ontwerpers kunnen spelen bij het ontwikkelen van nieuwe mindsets en vaardigheden die nodig zijn in onze toekomstige maatschappij. Dit zijn expe- rimentele, fantasierijke, open en denkbeeldige, maar ook realistische scenario’s. Binnen het programma Commercial Practices gaan conceptontwikkeling en ontwerpvaardig- heden hand in hand met commerciële principes en nieuwe perspectieven op marketing en ondernemerschap. Een richting binnen het programma is de minor Data Design. Deze is gekoppeld aan actuele ontwikkelingen zoals open data en big data. Vraagstukken rondom de invloed van data zijn de basis voor onderzoek. De studenten leren gege- vens te benaderen en te verwerken vanuit conceptuele, vragende en visuele perspectieven. Ze leren verschillende soorten gegevens herkennen, interpreteren en gebruiken. Ze onderzoeken vraagstukken met visuele onderzoeks- methoden. Jaarlijks wordt er gezocht naar een specifieke thematiek en een bijbehorende partner. Het afgelopen studiejaar heeft het Nationaal Archief deze rol vervuld. Meer info: www.wdka.nl/practices. Daar zit muziek in! Al van jongs af aan kroop ik regelmatig bij mijn vader achter de vleugel. We improviseerden urenlang samen, van Philip Glass-achtige klanken naar romantische melodieën tot dissonante modernistische toestanden. Geen bladmuziek, geen regels, wel totale vrijheid en een palet van klanken om te gebruiken. En nog steeds, decennia later, ben ik een groot liefhebber van improvisatie. Zowel op muzikaal gebied als in mijn werkzame leven. Toen docent Jeroen van Loon van de van de WdKA contact zocht voor samenwerking, werd ik dan ook direct enthou- siast. Kunstacademiestudenten die aan de slag willen met vragen die relevant en urgent zijn voor de archiefsector? Niet ‘gehinderd’ door enige archiefkennis? Een prachtige kans om ons denken in de archiefsector verder te helpen. Dat kan ook prima binnen de complexe realiteit en de waan van de dag die soms heerst. Je hebt als archivaris nu eenmaal te doen met bepaalde kaders, zoals wetgeving en politieke wil. Maar experimen- teer eens buiten je eigen perspectief. Verken een probleem, het liefst samen met anderen die vanuit een heel ander vertrekpunt denken. Ik denk dat het proces én de uitkom- sten je aangenaam verrassen. De archiefprofessie is geen geïsoleerd vak meer. Verbinding met andere partijen is echt nodig. Het hoeft niet meteen groots, meeslepend en disruptief. Begin klein, maar begin. Dit raakt de kern van mijn oproep aan jullie. Het is goed om de werkelijkheid soms virtueel of denkbeeldig te verlaten en over grenzen heen te fantaseren. Te improviseren. Om in lijn met Marleen Stikker te spreken: wees eens wat vaker een ‘mogelijkheidsmens’. Dat kan namelijk verfrissende inzichten opleveren. Is deze oproep al helemaal niets nieuws voor jou? Dan vraag ik je om je ervaring op KIA te delen met ons. Geen tijd voor dit soort activiteiten? Houd KIA dit jaar in de gaten voor een nieuwe lichting studenten van de WdKA. Ik kijk ernaar uit! Violet Meerdink n kennismakelaar Kennisnetwerk Informatie en Archief (KIA). Violet Meerdink.8 n 2019 nummer 5 resultaten zijn zo positief dat we met een nieuwe lichting studenten gaan samenwerken. En die wens is geheel weder zijds. Van Loon: ‘Door dit experiment is het archiveren van data erg tast- baar geworden en vooral in grotere, historische context geplaatst. Het belang van archiveren wordt op die manier duidelijk. Maar het roept ook vragen op over de wijze van archiveren en het belang van bijvoorbeeld besluitvorming over wie wat archiveert. ’ n Een objectief en neutraal archief Julia Luteijn, studente Fine Arts, dook voor haar onderzoek in de wereld van algoritmen en machine learning. Wat gebeurt er als mensen niet meer beslissen over wat we archiveren? Wat als we dit aan machines overlaten? Kan er een objectief en neutraal archief ontstaan? Kunnen we op machines vertrouwen? En hoe verandert machine learning de rol van archiveren? Vanuit deze onderzoeksvragen ontwikkelde Julia een eigen algoritme voor machine learning. Haar prototype archiveert (realtime) online nieuwsberichten en classificeert deze met de Myers Briggs personality Type Indicator (MBTI). Dit betekent dat alle headlines worden ingedeeld op basis van vier verschillende communicatiestijlen die de MBTI heeft. Elke stijl heeft zijn eigen kleur. De gebruikte indeling komt voort uit de manier waarop we informatie geven en krijgen (sensing and intuition), en beslissingen nemen (thinking en feeling). Een probleem met algoritmen is dat deze vaak gesloten en selectief zijn. Ze kunnen daardoor een vertekend beeld geven: bias. Het is onbekend met welke data ze worden gevoed. Het zijn mensen die de modellen maken en voeden met informatie. Algoritmen bepalen constant wat er wordt opgenomen en wat er wordt uitgesloten. Deze interpretatie is gelimiteerd. Julia’s installatie is een middel om mensen bewust te maken van bias in data, machines, systemen en mensen. Ze ziet dit als een ethische en sociale verantwoordelijkheid van de kunstenaar. Maar ook wij – archivarissen en informatieprofessionals – hebben een verantwoordelijkheid om bias duidelijk te maken en te laten zien. Bias in onze archieven, bias in de informatie die we bewaren. Hoe kunnen we hiermee op een verantwoorde manier omgaan? Hoe kunnen we tools ontwikkelen die helpen dit inzichtelijk te maken? Bias is van alle tijden, maar om aan te sluiten bij DooWon: we moeten nu nadenken over deze techniek en experimenteren en aanhaken waar het kan. Laten we dit aan ons voorbijgaan, dan zijn we misschien te laat om het verleden te bewaren. Het vervolg De andere verhalen van de studenten zijn te lezen op KIA- platform Innovatie in het blog ‘Empty Trash’. De reacties en Binnen de lijntjes kleuren Een uitspraak die ik vaak hoor: innovatie en verandering komen niet tot stand als je altijd binnen de lijntjes blijft kleuren. Is dat echt zo? Binnen de lijntjes kleuren… ik was daar altijd erg goed in. Gewapend met mijn verzame- ling kleurpotloden zat ik geconcentreerd vlakken op te vullen met in mijn ogen de mooiste kleurencombinaties. In mijn wereld was de zon paars, het gras rood en vielen er roze regendruppels uit de blauwe wolken. Dit alles perfect binnen de lijntjes. Als ik iemand hoor zeggen dat we ‘buiten de lijntjes moeten kleuren’ of ‘out-of-the-box moeten denken’, begint het bij mij te kriebelen. Het zijn woorden die we snel roepen als we voor een onbekende of complexe uitdaging staan, maar die volgens mij uitein- delijk weinig waard zijn. Als ik denk aan innovatie en verandering, dan denk ik aan een bepaalde mate van creativiteit. Maar op een andere manier. Het gaat niet om grote gebaren. Het gaat niet over alles loslaten wat je hebt geleerd. En het gaat zeker niet over het bedenken van iets wat nog nooit iemand gedaan heeft. Het gaat om kleine veranderingen inzetten. Kijken wat je kunt met de middelen binnen je bereik en daar net iets anders mee doen. Openstaan voor andere ideeën en je collega’s. En vooral denken in mogelijkheden. Probeer je niet te verschuilen achter traditie of (verwachtings-) patronen. De zon kan best paars zijn. Het helpt als iemand je meeneemt vanuit een totaal ander perspectief. Dit hebben de studenten van de WdKA voor mij gedaan. Wat opvalt: ze hadden snel door waar onze uitda- gingen lagen. Waarom? Omdat dit niet alleen onze uitda- gingen zijn. Wat is er dan wel uniek? We hebben onze eigen invalshoek. Dat maakt de samenwerking zo interessant. Mette van Essen n adviseur Digitale Innovatie bij het Nationaal Archief. Mette van Essen. >> Het prototype van Julia Luteijn, dat realtime online nieuwsberichten archiveert én classificeert.nummer 5 2019 n 9 Archief (NOA) wordt op dit moment niet actief onderhouden. De databases die hieronder liggen zijn in beheer bij het RKD.’ Nieuwe impuls In de visiebrief Cultuur in een open samenleving benoemt minister Van Engelshoven het belang van cultureel erfgoed. Martens: ‘De tentoonstelling Speculatief Design Archief en de gezamenlijke lobby hebben geleid tot de opdracht van het ministerie aan Het Nieuwe Instituut tot een verkenning van belangrijke en bedreigde archieven op het gebied van design en digitale cultuur. Daar zijn wij heel blij mee.’ De gevraagde Inventarisatie Archieven Design en Digitale cultuur (IADD) dient een beleidsmatig perspectief te bieden op de taak van de overheid ten aanzien van het archiefvraagstuk in deze vakgebieden. Ook wil de minister zicht krijgen op het belangrijkste erfgoed in deze sectoren en de manier waarop het voor de samenleving kan worden ontsloten. De uitkomsten en aan bevelingen moeten in mei van dit jaar beschikbaar zijn, zodat zij die kan betrekken bij het formuleren van de uitgangs- punten voor het cultuurbeleid 2021-2024. n In de brief aan de minister werd dringend aandacht gevraagd voor de nijpende problematiek rond het erfgoed in de ontwerp- sector, in het bijzonder de archieven. De brief benadrukte het grote culturele belang van bronnen, geschiedschrijving, kritische duiding, reflectie en inspiratie van het designerfgoed in Neder- land: thema’s die ook al werden benoemd in het recente advies Ontwerp voor de toekomst van de Raad voor Cultuur. De minister heeft daar met haar opdracht voortvarend op gereageerd. Lappendeken Ester Martens van Het Nieuwe Instituut (HNI) over de stand van zaken: ‘Al jaren wordt er gesproken over het Nederlandse vormgevingserfgoed en dan vooral over het ontbreken van een centrale erfgoedopdracht op het gebied van design en digitale cultuur. Een Rijksarchief zoals dat van de Architectuur en Steden- bouw in Het Nieuwe Instituut bestaat er niet voor design en digitale cultuur. Er bestaan wel degelijk designarchieven waar professionele partijen het bronmateriaal zorgvuldig hebben gefilterd, geordend en ontsloten, maar dat zijn er niet zo veel. Het overgrote deel van de nalatenschap ligt verspreid over ontwerp- studio’s en bij vele bedrijven, musea, scholen en verzamelaars. Schetsen, prototypen, kleurproeven, schema’s, catalogi, brieven, inspiraties: waardevolle bronnen die in de dagelijkse werkpraktijk al snel plaatsmaken voor nieuwe inspiraties en nieuwe schetsen. Veel van deze losse fragmenten eindigen op een harddrive of in een ordner, op zolder of in een gehuurde opslag. Eerder bestond het Nationaal Ontwerp Archief (NOA), een initiatief van Premsela Instituut voor Design en Mode in samenwerking met het RKD. Het Premsela Instituut is in 2013 gefuseerd met NAi en Virtueel Platform tot Het Nieuwe Instituut. Pepijn Lemmens, collega van Martens, vult aan: ‘Het Nationaal Ontwerp Archief zal als bronmateriaal dienen voor de verkenning. Het Nationaal Ontwerp Lobby voor een nieuw Nationaal Ontwerp Archief Bernadine Ypma n Cultuurminister Van Engelshoven heeft opdracht gegeven aan Het Nieuwe Instituut tot een verkenning van belangrijke en bedreigde archieven op het gebied van design en digitale cultuur. De opdracht volgt na een gezamenlijke brief uit het veld, waarbij de Beroepsorganisatie Nederlandse Ontwerpers (BNO) het voortouw nam. Samen met Het Nieuwe Instituut, Wim Crouwel Instituut, Louis Kalff Instituut en andere partijen is aangedrongen op een actieplan voor designarchieven. Archiefmateriaal waaronder schetsen voor bureaulamp Nachtschade. Bruikleen uit het archief van Cubic3 Design. Art direction: Studio Veronica Ditting. Fotografie: Tim Elkaïm.Next >