archievenblad sinds 1892 jaargang 122 2018 6 Uitgave van de Koninklijke Vereniging van Archivarissen in Nederlandwww.vada.nl Marconistraat 3, 7442 DD / Postbus 372, 7440 AJ Nijverdal t (0548) - 63 12 12 f (0548) 63 12 14 / info@vada.nl / www.vada.nl WIJ STAAN AL 25 JAAR GARANT vooR eeN veILIGe, koSTeNbeSpAReNde eN effIcIëNTe opLoSSING op heT GebIed vAN ARchIefbeheeR. ARchIveRING vAN A ToT Z! •Opslag histOrische archieven •Opslag vernietigbare archieven •UitrUimen & transpOrt van archieven •inventarisatie & registratie •scanning On demand •digitaliseren •archiefbewerkingnummer 6 2018 n 3 38 ‘De sfeer in de archiefcommunity is erg aangenaam’ Het begon met het opruimen van een paternosterkast: dat was zijn eerste wapenfeit in het archiefwezen. Bij de provincie Flevoland combineert hij inmiddels archiefwerk met managementtaken. Daarnaast zet Anthony van der Wulp zich met JONG archivarissen in voor de volgende generatie. Geert Stroo n 16 Een originele kopie of een kopie van het origineel Digitalisering biedt grote moge lijkheden, maar bij het raad plegen van een digitaal archief mis je de historische sensatie van fysieke raad pleging. Hoe kunnen originelen en kopieën slim worden ingezet bij educatie? Susan Suèr n Inhoud 06 De kracht van het verhaal In de archiefwereld liggen de verhalen voor het oprapen. Kilometers aan archiefmateriaal bieden genoeg inspiratie voor boekenplanken vol verhalen. Maar hoe selecteer je uit zo’n overvloed het juiste verhaal? Durf keuzes te maken! Je kunt niet alles vertellen, noch alle bijzondere archiefstukken de revue laten passeren. Het publiek onthoudt simpelweg niet alles. Maar wat vertel je wel en wat niet? Vera Weterings n 28 Terugblik Famillement 2018 Het grootste familiehistorische evenement van Nederland streek zondag 3 juni 2018 neer in Culturele Hoofdstad Leeuwarden. Ruim 3100 bezoekers, afkomstig uit het hele land, lieten zich die dag inspireren en informeren over stamboomonderzoek. Een terugblik. Vera Weterings n 04 Van de redactie 05 De archiefervaring 06 De kracht van het verhaal. Storytelling in de erfgoedsector, Vera Weterings 10 Archiefselectie op Curaçao, Fred Schoonheim 13 Op maat gemaakte Archiefschool leidt tot veel enthousiasme op Curaçao, Oscar Aart van Dam 16 Een originele kopie of een kopie van het origineel, Susan Suèr 18 Een Brugs ‘privilegie’, Geert Stroo 20 Digitalisering en auteursrecht. Problemen en oplossingen voor de erfgoedsector, Yvonne Vetjens 22 Het begrip archiefbewaarplaats, Erik Kraai en Noor Schreuder 24 (Hot)spot on! Discussie en kennisdeling bij het archieflab hotspots, Mirjam Schaap 26 Inventariseren anno 2018 (3). Een rondje langs het veld, Floortje Tuinstra en Marian de Vos 28 Terugblik Famillement 2018. Leeuwarden in de ban van familiegeschiedenis, Vera Weterings 31 Inschrijving F.J. Duparcprijs geopend, Paul Brood 32 In memoriam Willem Goelema (19482017), Roelof Hol 33 Column 35 Archiefmonument 36 Uitgelezen 38 Burgerlijke Stand | ‘De sfeer in de archiefcommunity is erg aangenaam.’ In gesprek met Anthony van der Wulp, Geert Stroo4 n 2018 nummer 6 Colofon Van de redactie Ontmoeten en verbinden Het is vakantietijd en voor u ligt het zomernummer van het Archievenblad. We kunnen terugkijken op een geslaagde editie van de Archiefdagen. Minister en oud-collega Arie Slob vertelde daar over zijn plannen voor vernieuwing van de Archief - wet, zoals het terugbrengen van de overbrengings termijn van twintig naar tien jaar. Marens Engelhard en Erik Saaman bespraken in de keynote op de eerste conferentiedag Archiving by design. Die presentatie maakte veel los bij de deelnemers. In het juninummer kunt u de artikelen hierover nog eens nalezen. In het gezellige Venlo hebben we elkaar ontmoet om kennis uit te wisselen. Daarnaast bood Venlo volop gelegenheid om de fijne terrassen en mooie locaties te bezoeken tijdens het voorprogramma op zondag en het diner op maandag. Walther Hasselo deed een oproep: ‘Bezoek naast de Archiefdagen ook bijeenkomsten en conferenties buiten het vakgebied om nieuwe kennis en kennissen op te doen.’ Wilt u weten aan welke conferenties u kunt deelnemen? De digitale nieuwsbrief van KVAN/BRAIN bericht over aankomende bijeenkomsten binnen en buiten het vakgebied. Dit zomernummer kent een grote variatie aan artikelen. Susan Suèr laat zien op welke manier archiefstukken kunnen worden ingezet bij educatieve programma’s. Het boek De 102.000 namen heeft op een heel andere wijze een vormend effect. Martijn Spruit bespreekt dit monumentale boek waar je als lezer even stil van wordt. Het tegenover gestelde is van toe pas sing op een verslag van het Famillement in Leeuwarden en een uitgebreid artikel over storytelling: die artikelen roepen juist enthousiasme en (hopelijk) inspiratie op. In Curaçao wordt voortvarend gewerkt aan de bewerking en ontsluiting van de overheids archieven vanaf circa 1938. Fred Schoonheim geeft uitleg over het voortraject en de stand van zaken. Tegelijkertijd is er een educatieprogramma gestart om nieuwe archivarissen op te leiden. In 1996 was er al een SODcursus ‘Voortgezette Vorming Archiefbeheer’ opgezet, maar nu betreft het een volledige leergang. Oscar Aart van Dam doet verslag. Floortje Tuinstra en Marian de Vos schrijven over het ontsluiten van digitale archieven. Naar aanleiding van een onderzoek eind 2017 en kennis opgedaan tijdens de Archief dagen vertellen zij over de stand van zaken. Een belangrijke factor om rekening mee te houden bij het publiceren van beeldmateriaal is het auteursrecht. Yvonne Vetjens zet de recente ontwikkelingen daarover op een rij. De redactie wenst u een fijne zomervakantie en hoopt u allen te zien tijdens kennisbijeenkomsten en conferenties binnen en buiten ons vakgebied! n Bernadine Ypma n hoofdredacteur@archievenblad.nl ‘Wanneer je op reis gaat, vraag dan geen advies van iemand die nooit zijn omgeving verlaten heeft.’ Djelal al-din Rumi, Perzisch dichter (1207-1273) Het Archievenblad is een uitgave van de Koninklijke Vereniging van Archivarissen In Nederland (KVAN). Het Archievenblad verschijnt tienmaal per jaar. Alle leden van de KVAN ontvangen het Archievenblad. Redactie Joris van Dierendonck (eindredacteur), Mirjam Schaap, May Scheepers, Geert Stroo, Cees Tromp, Floortje Tuinstra, Bernadine Ypma (hoofdredacteur), Marian de Vos, Nick Werring, Vera Weterings. Vaste medewerkers Roland Bisscheroux, Niels Bongers, Peer Boselie, Wouter van Dijk, Puck Huitsing, Charles Jeurgens, Hannie KoolBlokland, Erik Kraai, Noor Schreuder, Christian van der Ven, Bert de Vries. Redactieadres Archievenblad Westervoortsedijk 67D, 6827 AT Arnhem Telefoon: (026) 352 16 05 Email: redactie@archievenblad.nl Email persberichten: nieuws@archievenblad.nl Website: www.archievenblad.nl Abonnementen en ledenadministratie Wie geen lid is van de KVAN kan het Archievenblad bestellen bij het KVANbureau. Ook voor adres wijzigingen kunt u daar terecht. KVAN-bureau Westervoortsedijk 67D, 6827 AT Arnhem Telefoon: (026) 352 16 05 Email: bureau@kvan.nl Website: www.kvan.nl Jaarabonnement Nederland € 78,00 Buitenland € 90,25 Losse nummers € 8,00 Product- en personeelsadvertenties Sales & Services geeft inlichtingen over tarieven en plaatsing van alle advertenties. Postbus 2317, 1620 EH Hoorn Telefoon: (0229) 21 12 11 Fax: (0229) 27 04 04 Email: administratie@salesandservices.nl Ontwerp Infour, marketing en communicatie, Heerlen Opmaak Els Gulpen Grafische Vormgeving, Heerlen Druk Damen Drukkers, Werkendam Covertekening Niels Bongers ISSN 13854186 Het volgende nummer van het Archievenblad verschijnt in september 2018. Citaat van de maandtoerist een bezoek aan de tuinen en bossen van Twickel. Indrukken daarvan zijn vastgelegd in verschillende, meer en minder bekende reisbeschrijvingen, zoals die van Willem de Clercq, Jacob van Lennep en baron Van Spaen van Biljoen. Een beschrijving van laatstgenoemde opende letterlijk onze ogen. Maar zoals hierna zal blijken, ging dat niet vanzelf! Op een middenachttiendeeeuwse kaart van de rococoaanleg ligt in het Twickeler bos een vierkante vijver met twee tuit vormige uiteinden. Dit is een eendenkooi met twee vangpijpen, waarin de door hond en kooiker opgedreven eenden letterlijk de pijp uitgingen. Een daarop volgende kaart uit circa 1787 toont binnen een bestek van 45 x 73 centimeter het verloop van de elf kilometer lange Twickelervaart, in 1772 gegraven om Twickel met de Regge, de IJssel en de Zuiderzee te verbinden. De zeer gedetailleerde kaart is razend knap getekend door de nog heel jonge cartograaf Harmen Jan van der Wyck, die vanaf 1788 de kapiteiningenieur Hottinger zou assisteren bij de karte ring van OostDrenthe en OostGroningen. De eendenkooi zien we erop terug als een vroegromantische vijverpartij met grillige oever lijnen. Aangezien de firma J.D. en L.P Zocher deze vijver een eeuw later heeft opgelost in een waterpark met grote slangen vijver, resteert ons alleen het kaartbeeld. Baron Van Spaen merkte de vijver op toen hij op doorreis naar Duitsland de tuinen en de bossen van Twickel in ogenschouw nam. In zijn ‘Journal d’une course en Allemagne en 1783’ beschrijft hij het mooie plekje als volgt: ‘Ce qui nous plût surtout, c’est le parti, qu’on a tiré, d’une canardière abandonnée, dont on a formé un lai avec une petite île au milieu.’ Dat de buiten gebruik gestelde eendenkooi was vergraven tot een meertje, konden we zien. Maar het eilandje zagen we niet. Althans niet voordat de kaart digitaal werd vastgelegd en wij op ons computerscherm eindeloos ver konden inzoomen. Opeens kwam toen het bedoelde eiland in zicht! n Aafke Brunt n sinds 1980 werkzaam in de archieven van Stichting Twickel. De archiefervaring van Aafke Brunt In 1953 richtte barones M.A.M.A. van Heeckeren van Wassenaer de in Delden zetelende Stich- ting Twickel op. De statuten van de stichting ver mel den naast het bezit van agrarische cultuurgronden, bossen, natuur gebieden en een kasteel met inventaris, ook een huisarchief. Dit is open gesteld voor ‘ernstig belangstellenden’. Maar het archief bedient niet alleen de bezoekers. Wekelijks rijzen er vragen van collega’s over de historische achtergrond van gebouwen, beplantingen en objecten. Door de jaren heen heb ik voor verschillende doeleinden uitgebreid archiefonderzoek gedaan naar de transformaties in de tuinen en het landschapspark, vaak in samenwerking met specialisten. Alle posten in de door de rentmeesters vanaf 1632 bijgehouden jaarrekeningen zijn nageplozen, en wat daarvan verband kon houden met de tuin en parkaanleg is in relatie gebracht met de historische situatiekaarten. Dat heeft verras sende vondsten opgeleverd. Zo zagen we op de kaart van de renaissanceaanleg, waar te midden van sierperken een groen cirkeltje staat, opeens de in 1654 geleverde latwerkpiramide voor klimplanten staan. Ook konden we de smalle, lichtgroene strepen langs de buitengrachten identificeren als heggen van haagdoorns, en de donkergroene stroken als ‘plattebandes’, bloembedden waarlangs in potten en ‘melckbussen’ planten stonden. Die planten gingen ’s winters overigens naar binnen, want een rentmeestersrekening vermeldt een betaling voor het maken van een ‘kaste met glas’. De kaarten zijn ook in verband gebracht met documenten in archieven buiten Twickel. Dat leverde eveneens nieuwe inzichten op. Rond 1800, toen het maken van lange wande lingen minstens zo populair was als in onze tijd, bracht menig Aafke Brunt in de archiefkluis van Stichting Twickel. Kaart van de Twickelervaart, ca. 1787. Rechts ligt de vergraven eenden kooi. Het eiland ligt verborgen. Afbeeldingen: Stichting Twickel. nummer 6 2018 n 56 n 2018 nummer 6 Simplificeren Kathelijne Eisses van Tinker Imagineers kan niet anders dan beamen dat erfgoedinstellingen voor en van iedereen moeten zijn. Dat betekent laagdrempelig, meeslepend en vooral ook leuk. Bij Tinker Imagineers werkt zij veel voor musea, zoals het Nationaal Zilvermuseum, DomUnder, Museum Boerhaave en het Mondriaanhuis. Disneyficatie loopt als rode lijn door haar dagelijkse werkzaamheden. Simplificeren is van groot belang, je kunt namelijk onmogelijk alles vertellen. Echter: simplificatie is als middel prima, maar niet als doel. De kunst is volgens haar dan ook veel te weten om weinig te kunnen vertellen. Met die kennis kun je werelden creëren die kloppen en inhoudelijk zijn gedreven en zo een historisch onderwerp centraal stellen. Dat de kracht van Disney grensverleggend is, hoef je aan niemand uit te leggen. Wat de succesformule hierachter is, kun je niet vaak genoeg benadrukken. Die kracht bestaat uit een combinatie van vier eigenschappen die de gehele organisatie in zijn handelen overbrengt. Allereerst gaat het om het centraal stellen van een tot in de puntjes verzorgde gastvrijheid. Ten tweede is een hoge kwaliteit van producties die tot in de details worden uitgedacht van groot belang. Ten derde is een bedrijfsmatige, actuele en grondige kennis van onschatbare waarde. Tot slot kan men er ook niet omheen dat een enorm publieksbereik mensen raakt. Cultureel ondernemerschap ‘Dat publieksbereik, dat is ook waar het bij cultureel ondernemer schap over gaat’, stelt Klaartje Schweizer van het Nederlands Openluchtmuseum. Cultureel ondernemerschap gaat namelijk ‘De laatste jaren zijn de grotere kunstmusea meer veranderd in goed geoliede tentoonstellingsmachines die, met de bedoeling zo veel mogelijk mensen te trekken en maximale inkomsten te genereren, aansprekende, laagdrempelige publiekstrekkers organiseren’, zo schrijft ouddirecteur van het Frans Hals Museum Karel Schampers in zijn kunstreisgids De museale snelweg af. Tot zijn frustratie kun je in die musea ook niet meer rustig naar kunst kijken, maar schuifel je in tien rijen dik langs de werken. Schampers stelt dat musea zich steeds meer zijn gaan richten op het bieden van spectaculaire attracties die nauwelijks meer waarde hebben voor de kunst en vaak helemaal niet aansluiten bij het karakter van het museum. Wat dat betreft had kunst historicus Rudi Fuchs het bij het rechte eind toen hij jaren geleden al het volgende stelde: ‘Door die overmaat aan ten toon stel lingen dreigen musea hun identiteit te verliezen in artistieke speculaties.’ Ook auteur Pauline Slot van Museumbezoeking kan zich hierin vinden. Slot: ‘De laatste jaren gedroeg het museum zich steeds meer als een beursgenoteerd bedrijf dat elk jaar meer winst moest behalen van de overheid. De strijd om aandacht en bezoekers werd steeds groter. Het museum hunkerde naar fans en stond te trappelen om aan tafel te schuiven bij Matthijs van Nieuwkerk in De Wereld Draait Door.’ Disneyficatie Erfgoedinstellingen en ook archieven staan de laatste jaren onder druk omdat ze worden afgerekend op bezoekcijfers. Hoe hoger het aantal bezoekers, hoe meer kans op finan ciële steun van fondsen en subsidiegevers. Susan Suèr van Erf goed Leiden en Omstreken verwoordt het dilemma waar erfgoedinstellingen mee te maken hebben helder in haar masterscriptie publieks geschiedenis Crime sells: de inzet van rechterlijke archieven bij publieksbereik en educatie: ‘Het gevaar van disneyficatie ligt op de loer als de grens tussen culturele instelling en pret park vervaagt. Aan de andere kant rijst de vraag of als cultuur van iedereen is, deze ook niet door iedereen op zijn geprefereerde wijze beleefd mag worden.’ De kracht van het verhaal Storytelling in de erfgoedsector Vera Weterings n In de archiefwereld liggen de verhalen voor het oprapen. Kilometers aan archiefmateriaal bieden genoeg inspiratie voor boekenplanken vol verhalen. Maar hoe selecteer je uit zo’n overvloed het juiste verhaal? Durf keuzes te maken! Je kunt niet alles vertellen en alle bijzondere archiefstukken de revue laten passeren. Het publiek onthoudt simpelweg niet alles. Maar wat vertel je wel en wat niet? ‘Is simplificatie slecht? Niet als middel, wel als doel.’ Tekening: Niels Bongers. nummer 6 2018 n 7 taak zoals omschreven in artikel 3 van de Archiefwet van 1995: ‘De overheidsorganen zijn verplicht de onder hen berustende archiefbescheiden in goede, geordende en toegankelijke staat te brengen en te bewaren, alsmede zorg te dragen voor de vernietiging van de daarvoor in aanmerking komende archiefbescheiden.’ De wettelijke basis voor het bestaan van archiefdiensten blijft hiermee gewaarborgd. Waar archieven in het verleden veel minder een publieksfunctie vervulden ten opzichte van andere erfgoedinstellingen, is de rol van het toegankelijk maken en beschikbaar stellen van archiefstukken de afgelopen jaren steeds belangrijker geworden. Daarbij wordt het streven naar een steeds groter gebruik van de collectie door het publiek gezien als taak voor archieven. Storytelling kan een manier zijn om meer draagvlak onder dit publiek te creëren, door in te spelen op de verhalen uit de geschiedenis en collectie die mensen raken. ‘Archieven hebben de rol gekregen van chroniqueurs van het verleden van de samenleving’, aldus Suèr. Dit betekent dat het archief een maatschappelijke rol heeft gekregen om de inhoud van archieven, de verhalen die uit de stukken te filteren zijn, breder toegankelijk te maken. Crime sells Suèr heeft gekeken naar deze veranderende rol van archieven in de samenleving. Voor haar masterscriptie heeft ze achttiende eeuwse rechterlijke archieven met elkaar vergeleken en onder zocht of deze kunnen worden ingezet bij educatieve projecten. Waarom deze bron? Suèr: ‘Er is een toenemende belangstelling voor criminaliteit bij een breed publiek. Daarnaast spreekt het puzzelelement aan (wie is de dader?) en is het aantrekkelijk dat het over personen gaat die echt hebben geleefd.’ In de rechterlijke archieven worden doorgaans veel locaties vermeld die zich goed lenen voor de aankleding van het verhaal en een brug kunnen slaan naar het heden. In de regio zorgen specifieke locaties immers voor herkenning. De conclusie van het onderzoek van Suèr: crime sells. Het onderwerp sluit goed aan bij een breed publiek. Daarbij zijn rechterlijke archieven heel narratief waardoor een theatrale aanpak werkt. Theatrale aanpak Scenarioschrijver Robert Alberdingk Thijm onderschrijft het belang van de theatrale aanpak als manier om bezoekers mee niet alleen over geld, maar ook over culturele waarden en die waarden zijn dynamisch. Musea en ook andere erfgoed instellingen moeten veel weten over hun bezoekers. Hierbij zijn niet zozeer de bezoekerscijfers interessant, maar meer nog de waardering. Het Nederlands Openluchtmuseum heeft de mening van het publiek gebruikt bij het opzetten van de nieuwe presentatie waarin de Canon van Nederland wordt gepresenteerd: Van hunebed tot heden. Hierbij is de canon gebruikt als richtsnoer dat kennis biedt over de Nederlandse geschiedenis en cultuur en middels de verschillende vensters de historie tot leven wekt en de bezoeker verleidt zich verder te verdiepen in de geschiedenis. Hoewel de presentatie de historische werkelijkheid sterk heeft gesimplificeerd, betekent dit zeker niet dat de gecreëerde pretparkachtige presentaties feitelijk onjuist zijn. Sterker nog: de details zijn gebaseerd op bronnen en er is geprobeerd op een zo goed mogelijke manier een balans te vinden tussen attractiviteit en gastvrijheid aan de ene kant en een inhoudelijk aanbod aan de andere kant. Veranderende rol archieven Archieven hebben ten opzichte van bovengenoemde erfgoed instellingen een bijzondere positie. Ze worden als overheids instellingen met een wettelijke taak gefinancierd vanuit de politiek en zijn dus niet alleen afhankelijk van subsidies en fondsen. Daarbij hebben zorgdragers een specifieke wettelijke De Canon van Nederland brengt de Nederlandse geschiedenis en cultuur over het voetlicht. Foto: Nederlands Openluchtmuseum. Eigentijdse uitvoering van de Eerste Vrije Statenvergadering van Holland (1572). Foto: Het Hof van Nederland. >>8 n 2018 nummer 6 de historische gebeurtenis plaatsvond. Het publiek wordt als het ware deelgenoot van de vergadering. Na afloop van de film gaat het scherm omhoog, de filmset is dan museumzaal en bezoekers bevinden zich in de ruimte waar de vergadering plaatsvond. Daar kunnen ze zelf digitaal hun handtekening onder het statuut zetten. Kennisoverdracht Eerder werd al aangekaart dat simplificatie soms noodzakelijk is. Als archief wil je over het algemeen compleet zijn in je kennisoverdracht, maar dat staat de persoonlijke beleving die je bij drama nodig hebt in de weg. In het Hof van Nederland krijgt het publiek het gevoel bij een gebeurtenis aanwezig te zijn die vier eeuwen geleden plaatsvond. Door het weglaten en hier en daar te kiezen voor een uitleg die wat kort door de bocht is, neem je het publiek mee. Schrijfdocent en scenariogoeroe Robert McKee gaf het al aan in zijn wereldberoemde boek Story: herschrijven is niet parafraseren. Herschrijven is: slechte scènes vervangen door betere. Zo werkt dat ook bij storytelling: ‘schrijven is schrappen’, zei Herman Finkers al. Een goed vertel ler zuigt het publiek in zijn verhaal. Niet door lezers tot in detail een verhaal voor te kauwen, maar door het verhaal op zo’n manier te presenteren dat de lezer het als het ware zelf beleeft en diens zintuigen worden geprikkeld. Betekenisvol en emotioneel geladen Naast het maken van keuzes in je verhaal is emotie ook een essentieel onderdeel van storytelling. Psychologen hebben immers bewezen dat ons geheugen het nauwkeurigst werkt bij onder andere het vastleggen van informatie die ons persoonlijk raakt. McKee: ‘Entertainment is a satisfying meaningful emotional experience. (…) All coherent tales express an idea veiled inside an emotional spell.’ Ofwel: verhalen moeten betekenisvol en emotioneel geladen zijn. Volgens McKee is het de kunst om je verhaal op één sturend idee te baseren dat de kern van de betekenis van het verhaal tot uitdrukking brengt. Zo’n kernzin moet helderheid geven over de feiten, de betekenis, de emotie en de middelen. Als instelling kun je in je achterhoofd vier controlevragen gebruiken: Wat leer ik? Waarom is het van belang? Waardoor ga ik het ervaren? Waarmee wek te nemen in het verhaal. Hoe doe je dat? Zorg voor transitie in je verhaal: beschrijf hoe je afscheid neemt van iets ouds en iets nieuws laat ontstaan waarin het publiek wordt meegenomen. Bij het Regionaal Archief Dordrecht zijn de notulen te vinden van de Eerste Vrije Statenvergadering van Holland uit 1572. Daarnaast is het archief gevestigd in het gebouw waar die vergadering in 1572 plaatsvond: het Hof. Hier vond van 19 tot en met 23 juli 1572 een geheime vergadering plaats tussen vertegenwoordigers van twaalf steden. Zij bundelden de krach ten voor het verzet tegen het schrikbewind van de hertog van Alva, landvoogd van de Spaanse koning Philips II. Samen besloten ze daar Willem van Oranje financiële steun te bieden. Het archief, dat onderdeel uitmaakt van het Dordrechts Museum, deelt de voordeur met museum het Hof van Nederland waar Alberdingk Thijm het archiefstuk tot leven wekt. Hoe maak je een eeuwenoud verhaal persoonlijk en hoe geef je bezoekers het gevoel dat er iets was als een Bloedraad en Tachtigjarige Oorlog? Volgens Alberdingk Thijm is de truc om het verleden naar het heden te brengen. Hij heeft ervoor gekozen om te doen alsof de gebeurtenis nu plaatsvindt. In het museum krijgen bezoekers buiten de Statenzaal een speciale nieuwsuitzending te zien, gepresenteerd door Journaalpresentator Rik van de Westelaken, waarin de onrust wordt geschetst en te zien is hoe men bijeenkomt voor een geheime vergadering. Dan gaan de deuren van de Statenzaal open en volgt een film op de plek waar Reconstructie van de Eerste Vrije Statenvergadering van Holland. Foto: Pief Weyman. Eerst een filmset, daarna een museumzaal. Het verleden komt zo heel dichtbij. Foto: Mascha Joustra. >>nummer 6 2018 n 9 ik de ervaring op? In het Fries Museum heeft Barend Verheijn, creative partner bij Studio Louter, samen met Opera Amsterdam een concept ontwikkeld voor de Mata Haritentoonstelling: een onschuldige exotische danseres of een gevaarlijke spion? Nog altijd spreekt het leven van de oorspronkelijk Friese Margareta Zelle tot de verbeelding. Precies honderd jaar na haar executie opende het Fries Museum de grootste Mata Haritentoonstelling ooit. Bij deze tentoonstelling kwamen bezoekers dichter bij Mata Hari dan ooit tevoren. Zo werd haar jeugd in Leeuwarden in beeld gebracht, werden projecties getoond van de exotische dans waarbij ze haar lichaam langzaam ontblootte, waren haar hartverscheurende persoonlijke brieven te lezen en niet eerder getoonde militaire dossiers in een transcriptieapplicatie te zien. Alles met het doel de bezoeker te laten meeleven met het meisje achter de mythe, maar geen volledige historisch biografische expositie neer te zetten. Verheijn: ‘Het sturende idee ‘leef mee met de sleutelmomenten van een gedoemde vrouw die een mythe werd’ hielp bij het maken van keuzes. Als je wat aan je publiek vertelt, moet het immers in dienst staan van het verhaal, het moet altijd bijdragen.’ Helden ‘If history were taught in the form of stories, it would never be forgotten’, aldus de Engelse schrijver Joseph Rudyard Kipling (18651936). Kipling won in 1907 de Nobelprijs voor de Literatuur en was zijn tijd ver vooruit. Hij was een begenadigd schrijver en storyteller pur sang. Hij begreep dat in een goed verhaal de personages tot leven moeten komen. Probeer de hoofdpersonen in een verhaal dan ook altijd karakter te geven en werk zo nodig met helden. Mensen die ondanks alles doorzetten en uiteindelijk succesvol worden of een probleem oplossen, dat zijn personen waarmee lezers zich graag identificeren. Vergelijk het met een Asterix & Obelix stripboek. Die verhalen gaan niet over René Goscinny en Albert Uderzo, maar over – je raadt het al – Asterix en Obelix, met elk hun eigen emoties en eigenaardigheden die voor veel lezers zeer herkenbaar zijn. Zorg er dan ook voor dat je publiek in al je content centraal staat en probeer in zijn en haar hoofd te kruipen. Als je het publiek goed aanvoelt door er de hoofdpersoon op aan te sluiten, heeft je verhaal eerder succes. Het incident en het conflict Zo’n hoofdpersoon is slechts één van de drie basisingrediënten voor een goed verhaal. De andere twee zijn het incident en het conflict. Het incident kun je gebruiken als aanleiding voor het verhaal. Er gebeurt iets onverwachts dat aanleiding is voor een specifieke gebeurtenis of handeling, waarna de held van het verhaal zijn zoektocht begint. In de praktijk mist het conflict vaak in het verhaal, waardoor het verhaal minder aanspreekt en de boodschap niet goed overkomt. Want zeg nou zelf: wat is een goed verhaal zonder conflict? Saai! Vergelijk het met een goede Hollywoodfilm. Hoewel de verhaallijn vaak flinterdun is, zit het publiek toch veelvuldig op het puntje van zijn of haar stoel. Om dat voor elkaar te krijgen is het belangrijk de drie ingrediënten hoofdpersoon, incident en conflict in de juiste verhouding toe te passen en in ogenschouw te nemen dat het verhaal geen doel op zich is, maar wel de manier waarop je het verhaal vertelt. Wat is de kracht van storytelling? Met verhalen kun je een publiek verrassen met de rijkdom die in jouw archiefcollectie te vinden is. Storytelling helpt je om ingewikkelde onderwerpen behapbaar te maken voor een breder publiek. Hierbij geldt de mantra ‘less is more’, dus durf de rode pen te pakken of de deleteknop te hanteren. Daarnaast is het de kunst verhalen emotioneel te laden zodat mensen geraakt worden. Hierbij kunnen we als archiefdiensten veel leren van de theaterwereld en toepassingen die in museale opstellingen al veelvuldig worden gehanteerd. Laten we dus vooral aan de slag gaan met de vele verhalen die op ons liggen te wachten. n Vera Weterings n redacteur Archievenblad en stafmedewerker pr, marketing en communicatie bij CBG|Centrum voor familiegeschiedenis. Mata Hari als danseres in Parijs. Foto: Fries Museum. Compositie van de plakboeken van Mata Hari met reproducties van originele foto’s uit de plakboeken. Foto: Fries Museum.Next >