archievenblad sinds 1892 jaargang 120 2016 9 Uitgave van de Koninklijke Vereniging van Archivarissen in Nederland“We ontvangen jaarlijks circa 2.000 bezoekers en krijgen zo’n 3.500 verzoeken binnen voor stukken. Dankzij de mooie studiezaal en de efficiënt ingerichte depots kunnen we het publiek uitstekend bedienen” Willem Willemsen, Archiefbeheerder Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers Lees het verhaal van Willem op www.bruynzeel-storage.com/willemnummer 9 2016 n 3 26 Toegang tot digitaal archief. Raadpleging, uitlening en hergebruik in de praktijk (deel 4) Het e-depot is meer dan een archiefruimte of -bewaarplaats voor archief. Het heeft ook potentie als bron voor nieuwe vormen van historisch onder- zoek. Daar worden de eerste contouren nu pas zichtbaar van. Onder de naam ‘digital humanities’ ontwikkelen zich totaal nieuwe onderzoeks- vormen voor historici. Roland Bisscheroux n 11 Een particulier archief met een publieke kant De koninklijke archieven en hun onderzoekers komen uitvoerig aan de orde in het S@P Jaarboek. Maar hoe werkt de koninklijke archivaris? Een gesprek met Bernard Woelderink, oud-directeur van het Koninklijk Huisarchief in Den Haag, en met Gustaaf Janssens, ere-archivaris van het Archief van het Koninklijk Paleis in Brussel, over hun tijd als vorstelijk archivaris. Yvonne Bos-Rops n Inhoud 04 Van de redactie 05 De archiefervaring 07 Nieuws uit het veld 08 Het Coburg-archief. Een vorstelijke schat in Europa, Gustaaf Janssens 11 Een particulier archief met een publieke kant, Yvonne Bos-Rops 16 Grensoverschrijdende samenwerking: Adel verbindt, Esther Velthuis 17 Googelen door archieven. Een revolutie in archieftoegang of sciencefiction?, Edwin Klijn 20 Op de agenda in Seoul: archieven en ubiquitous computing, Charles Jeurgens 23 ICA Congres 2016: ‘Out of the box and into the world’, Nelleke van Zeeland 24 Europese ‘superwet’ gegevensbescherming: kans voor archieven, Nationaal Archief 26 Toegang tot digitaal archief. Raadpleging, uitlening en hergebruik in de praktijk (deel 4), Roland Bisscheroux 30 Leeuwarder archiefmedewerker Wim Dolk (1925-2016), de laatste der Mohikanen, Geart de Vries 32 Provinciaal samenkomen: Kringen van Archivarissen, Redactie Archievenblad 34 Column 36 Uitgelezen 40 KVAN Nieuws 41 Agenda 42 Burgerlijke Stand | ‘Ik ben toevallig, uit noodzaak, het archiefwezen binnengerold.’ In gesprek met Marian de Haan, Fransien Smeets 08 Het Coburg-archief. Een vorstelijke schat in Euro pa De Belgische historicus Olivier Defrance vertelt Gustaaf Janssens over de archieven van de niet meer regerende takken van de familie van Saksen-Coburg. Een familie die in de negentiende eeuw door heel Europa actief was in de hoogste kringen. Gustaaf Janssens n 17 Googelen door archieven. Een revolutie in archief- toegang of sciencefiction? De automatische tekstherkenning lijkt voorzichtig de sprong van experimenteel naar operationeel te maken. Hoe werkt deze technologie, welke resultaten worden er gehaald en ten slotte: welke mogelijke gevolgen kan dit alles hebben voor het toegankelijk maken van archieven? Edwin Klijn n Colofon Het Archievenblad is een uitgave van de Koninklijke Vereniging van Archivarissen In Nederland (KVAN). Het Archievenblad verschijnt tienmaal per jaar. Alle leden van de KVAN ontvangen het Archievenblad. Redactie Matthijs Andreas, Joris van Dierendonck (eindredac- teur), Femke Dijkhuis, Ton Dijksterhuis, Tessa Free, Caroline Leistra, May Scheepers, Fransien Smeets, Cees Tromp, Floortje Tuinstra, Dick Veldhuizen, Esther Velthuis, Nico Vriend, Bernadine Ypma (hoofdredacteur), Marian de Vos, Vera Weterings. Vaste medewerkers Roland Bisscheroux, Niels Bongers, Peer Boselie, Marcel Duijghuisen, Marieke de Haan, Charles Jeurgens, Hannie Kool-Blokland, Erik Kraai, Noor Schreuder. Redactieadres Archievenblad Westervoortsedijk 67-D, 6827 AT Arnhem Telefoon: (026) 352 16 05 E-mail: redactie@archievenblad.nl E-mail persberichten: nieuws@archievenblad.nl Website: www.archievenblad.nl Abonnementen en ledenadministratie Wie geen lid is van de KVAN kan het Archievenblad bestellen bij het KVAN-bureau. Ook voor adres- wijzigingen kunt u daar terecht. KVAN-bureau Westervoortsedijk 67-D, 6827 AT Arnhem Telefoon: (026) 352 16 05 E-mail: bureau@kvan.nl Website: www.kvan.nl Jaarabonnement Nederland € 78,00 Buitenland € 90,25 Losse nummers € 8,00 Product- en personeelsadvertenties Sales & Services geeft inlichtingen over tarieven en plaatsing van alle advertenties. Postbus 2317, 1620 EH Hoorn Telefoon: (0229) 21 12 11 Fax: (0229) 27 04 04 E-mail: administratie@salesandservices.nl Ontwerp Infour, marketing en communicatie, Heerlen Opmaak en druk Schrijen-Lippertz MediaNova B.V. Coverfoto Sjoerd Knibbeler ISSN 1385-4186 Het volgende nummer van het Archievenblad verschijnt begin december 2016. 4 n 2016 nummer 9 Van de redactie Vorstelijk Citaat van de maand Op 25 november wordt het nieuwste jaarboek van de Stichting Archiefpublicaties Vorstelijk, Koninklijk, Keizerlijk gepresenteerd tijdens een symposium in de Gotische Zaal in Den Haag. In het jaarboek zijn internationale bijdragen opgenomen over archieven van regerend vorstenhuizen en niet meer regerend vorstenhuizen uit Europa. U bent allen welkom bij de presentatie. Voor een kaartje en het nieuwste jaarboek kunt u terecht op www.archiefpublicaties.nl. Ik kijk ernaar uit. Het Archieven- blad geeft alvast uitgebreid aandacht aan archieven van vorstenhuizen. Gustaaf Janssens sprak met Olivier Defrance over familiearchieven van Europese dynastieën en het belang van deze archieven als aanvulling op de overheidsarchieven van de betrokken staten. De vorstelijk archivaris staat centraal in het dubbelinterview door Yvonne Bos-Rops met Bernard Woelderink en Gustaaf Janssens. Naast de prachtige en rijke archieven van de vorstenhuizen besteedt het Archievenblad net zoveel aandacht aan de nieuwste technologie en ontwikkelingen. Toegankelijkheid staat centraal in het artikel van Roland Bisscheroux en het artikel van Edwin Klijn. Onder de naam ‘digital humanities’ ontwikkelen zich totaal nieuwe onderzoeksvormen voor historici. Een interessante ontwikkeling bij het vergroten van de toegankelijkheid van archieven is de technologie rondom automatische tekstherkenning en de integratie van automatische tekstherkenning in zoeksystemen. Edwin Klijn stelt in zijn artikel dat deze vorm van tekstherkenning de deur openzet naar allerlei nieuwe manieren om archief- collecties te ontsluiten, terwijl Roland Bisscheroux het doortrekt en de mogelijkheden onderzoekt van e-discovery en big data. Begin september vond in Seoul het congres van de International Council of Archives plaats. Nelleke van Zeeland doet verslag. In een vernieuwende bijdrage onderzoekt Charles Jeurgens de ontwikkelingen op het gebied van big data-toepassingen, internet of things en het toenemende gebruik van computeralgoritmes naar aanleiding van zijn presentatie op het congres. Nieuws vanuit het veld is dit nummer verzorgd door het Nationaal Archief en de redactie. Jeroen Padmos en Tjeerd Schiphof geven uitleg over de nieuwe wet Algemene veror- dening gegevensbescherming die het Europese verkeer in persoonsgegevens moet harmoniseren én de privacy van burgers waarborgen. De redactie deed onderzoek naar de activiteiten en werking van de Kringen van Archivarissen in Nederland. Het bleek nog niet zo makkelijk om de Kringen te vinden. Ook kunt u kennis maken met de mens achter de archivaris. In 2012 en 2013 hield Geart de Vries twee keer een interview met Wim Dolk die in augustus overleed. De Vries tekende het levensverhaal van deze Leeuwarder archivaris op. Wie aanwezig was bij de KVAN-dagen zal ook andere betrokkenen in het verhaal herkennen. De archief- ervaring van Gerdy Harmelink neemt ons mee terug naar de muziek van eind jaren zeventig. Marian de Haan staat centraal in de Burgerlijke Stand. Tot slot wil ik niet onvermeld laten dat de redactie versterkt is met het aantreden van Cees Tromp. Ik wens u veel leesplezier en hoop u allen te zien bij de presentatie van het ‘vorstelijke’ jaarboek. n Bernadine Ypma n hoofdredacteur@archievenblad.nl ‘Technologie is in zijn essentie iets dat de mens niet kan beheersen.’ Martin Heidegger, Duits filosoof 1889-1976nummer 9 2016 n 5 gemaakt door hemzelf, maar ook door andere fotografen die bij zijn persbureau werkzaam waren. We hebben nu ruim 11.000 films ingescand en 1.900 beschreven. De daaruit geselecteerde foto’s zetten we continu online. Wat deze collectie voor mij zo bijzonder maakt is de herkenning. Ik ben opgegroeid in de streek waar Van Roden fotografeerde. En wat er voor mij echt uitspringt, is de Stokvishal. Een poppodium en jongerencentrum in Arnhem aan de Oeverstraat, dat heeft bestaan van eind jaren zestig tot 1983. Toen ik als 17-jarige in 1974 uit Australië terug kwam naar Arnhem (ik heb van mijn tiende tot mijn zeventiende in Melbourne gewoond) was dit ‘the place to be’. Ieder weekend livemuziek met bands uit binnen- en buitenland. Geweldige optredens heb ik hier gezien, zoals aan Kayak, Massada en Normaal. Maar ook Iggy Pop, Talking Heads en de Sex Pistols. Bij het digitaliseren en beschrijven kwam ik weer een aantal van deze bands tegen. Vooral de optredens van de Sex Pistols en Talking Heads sprongen er voor mij uit. Twee totaal verschillende muziekstijlen en beide hebben mijn muzieksmaak beïnvloed. De hal, een voormalige fabriek van de firma Stokvis, is inmiddels afgebroken, maar de herinnering blijft. Als ik die foto’s zie, waan ik me weer een beetje terug in die tijd. Dat is de kracht van beeldmateriaal, een feest van herkenning van plaatsen en beelden van die tijd. Aan de nog resterende rolletjes wordt de komende jaren hard gewerkt, dus wie weet wat ik nog tegenkom. Ik verheug me daar nu al op. n Gerdy Harmelink n medewerker collectiebeheer AV, Gelders Archief. De archiefervaring van Gerdy Harmelink In 2000 begon ik bij de afdeling Behoud van het toenmalige Rijksarchief in Gelderland. Vier jaar en een fusie later kwam ik op de afdeling Audiovisueel van het Gelders Archief, waar de collega’s net startten met het digitaliseren van de fotocollecties. In de afgelopen twaalf jaar zijn er al heel veel ‘pareltjes’ voorbij gekomen. Prachtige foto’s uit familiearchieven, bijvoorbeeld de daguerreotypen uit de collectie van Huis Ruurlo. Maar ook de cartes de visite, stereokaarten en de prentbriefkaarten uit onze collecties. De fotografen van het voormalig Gemeentearchief Arnhem, dat opging in het Gelders Archief, fotografeerden alle straten in Arnhem en omgeving. Die hebben wij als eerste gedigitaliseerd en op de website geplaatst. Inmiddels staan er ruim 77.000 foto’s online. De enorme hoeveelheid gedigitaliseerd materiaal is een grote bron voor de vele publicaties, waar wij graag aan meewerken. Naast het digitaliseren, beschrijf ik de foto’s om ze toegankelijk en makkelijk doorzoekbaar te maken op onze website. Het is een hele klus om de juiste informatie erbij te vinden. Denk aan jaartal, personen, plaats et cetera. Het is dan ook een verademing om aan een collectie te werken, waarbij alle informatie zo goed als compleet is. Ik heb het over de collectie van de fotograaf Gerth van Roden. Van Roden gaf het Gelders Archief ruim 25.000 kleinbeeldfilms (of gedeeltes daarvan) in beheer over de jaren 1976 tot en met 1985. Het betreft foto’s van (actuele) gebeurtenissen en onder- werpen die spelen in Arnhem en omgeving. Die foto’s maakte Van Roden voor de Nieuwe Krant en de Gelderlander. Een deel ervan is gepubliceerd. Van Roden fotografeerde onder andere als fotojournalist en reclamefotograaf. De foto’s in de collectie zijn Gerdy aan het scannen Talking Heads, 10 juni 1978 Sex Pistols, 8 augustus 1977BRENG UW ARCHIEF TOT LEVEN t +31 (0)346 58 68 00 ALM.sales@axiell.com alm.axiell.com AXIELL ALM Netherlands BV Postbus 1436, 3600 BK Maarssen Nederland AXIELL ALM is de leidinggevende leverancier van collectie management systemen, online-publicatie en mobiele-oplossingen. Eén van Axiell’s producten is Adlib Archief: een professioneel software pakket voor het beheer van historische, bedrijfs- en overheidsarchieven. Adlib Archief voldoet aan alle gangbare standaarden. Een krachtige thesaurus, koppeling met digitale media en andere externe bestanden behoren tot de standaard functionaliteit. Met Adlib Archief legt u het verleden vast voor de toekomst! Meer dan 2600 klanten gebruiken onze software wereldwijd, van kleine (privé) collecties tot nationale archieven. www.deventit.nl Atlantis Hét platform voor collectiebeheer en portaalbouw Belééf het erfgoed Atlantis is een flexibel en betrouwbaar systeem voor collectiebeheer en portaalbouw. Dus wilt u op een professionele en verantwoorde wijze uw erfgoedbronnen beheren en beschikbaar stellen? Wilt u uw klanten en gebruikers een optimale erfgoedbeleving bieden? Dan is Atlantis de juiste keuze. VideoAudio FILM • 8mm, 9.5mm, 16mm en 35mm • Scanning o.a. via BTS Quadra Vision Telecine en MWA • Zowel in SD als HD mogelijk • Inclusief magnetisch, optisch of separaat audio VDH media www.vdh-media.com Uw partner in archiefdigitaliseringnummer 9 2016 n 7 Nieuws uit het veld Brussel wil copyrightregels moderniseren Journalisten, schrijvers en videomakers krijgen meer rechten om ervoor te zorgen dat ze eerlijk betaald worden voor hun creaties. Rechthebbenden kunnen verhaal halen als hun materiaal zonder toestemming online wordt hergebruikt. De Europese Commissie presenteerde voorstellen rondom auteursrecht, die de ‘culturele sector moeten laten bloeien’. De copyrightregels worden aangepast aan de digitale tijd, aldus Brussel. Onderzoekers, musea en archieven krijgen minder vaak te maken met beperkingen vanwege auteursrecht, is de belofte. De Europese Uitgeversraad verwelkomt de plannen. Uitgevers blijven lezers via buttons de mogelijkheid bieden om links naar nieuws- artikelen te delen. Daarmee ontzenuwt de organisatie ‘spookverhalen’ dat het sturen van een linkje naar een krantenbericht via bijvoorbeeld Whatsapp niet meer zou mogen. Overigens bestaat in onder meer het Europees Parlement veel verzet tegen heffingen die aan internetsites kunnen worden opgelegd als ze nieuws her- gebruiken zonder toestemming. Bron: www.trouw.nl Zaanse Uitvindingen: Zaalberg leerde Nederland archiveren Onder archivarissen wordt de naam van Johan Zaalberg (1858-1934) vol respect uitgesproken. De Zaandamse gemeente- secretaris ontwierp een archiefsysteem dat de standaard werd in Nederland. Zaalberg schreef het standaardwerk Het nieuwe registratuur-stelsel bij de gemeente-administratieën, het nieuwe systeem werd compleet met de dossier- kasten en kaartenbakken gepresenteerd op de tentoonstelling van de Nederland- sche Bond van Gemeenteambtenaren, en zelfs op de Wereldtentoonstelling in Brussel in 1910. In 1890 trad Johannes Albertus Zaalberg aan als gemeentesecretaris van Zaandam. Hij trof een puinhoop aan. Zijn voorganger was ’volstrekt incapabel’ geweest en de administratie verkeerde ’in erbarmelijke toestand’, schreef hij later in zijn memoires. Hij moest soms nachtenlang doorwerken om de boel op orde te krijgen. Bron: www.noordhollandsdagblad.nl Raadsel bombardement Middelburg niet opgelost In Middelburg weten ze nog steeds niet wie er verantwoordelijk is voor de grote brand in Middelburg op 17 mei 1940. Op die dag werd het centrum van Middelburg verwoest. Een onafhankelijke commissie moet uitsluitsel geven na een jarenlange discussie over deze gebeurtenis. De gemeente Middelburg heeft het Neder- lands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) vorige zomer gevraagd om onderzoek te doen naar de oorzaak van de verwoesting van Middelburg aan het begin van de Tweede Wereldoorlog. In de stad staan namelijk twee historici lijnrecht tegenover tegenover elkaar over de vraag wie er er verantwoordelijk is voor de verwoesting. Volgens Peter Sijnke zijn het Duitse granaten en vliegtuigbomen. Ton Goossens beweert dat het de Fransen moeten zijn geweest. Beide heren kunnen geen sluitende bewijzen op tafel leggen die hun bewering onderbouwen. Maar ook de commissie kan nog geen sluitend bewijs vinden. Om de oorzaak te achterhalen en dus de waarheid boven tafel te krijgen zou er nog onderzoek kunnen worden gedaan in archieven in Moskou. Daarnaast zou onderzoek gedaan kunnen worden in de archieven van de Franse luchtmacht in Vincennes. Bron: www.omroepzeeland.nl Wat staat daer? Puzzelen met oude handschriften Veel mensen zijn geïnteresseerd in geschiedenis. Steeds meer mensen doen daarom eigen onderzoek in archieven. Vaak moet daarvoor oud schrift ontcijferd worden. Om dat onder de knie te krijgen is de website www.watstaatdaer.nl ontwikkeld, een online oefentool voor het lezen van oude handschriften. Brabants Historisch Informatie Centrum, Regionaal Historisch Centrum Eindhoven en Regionaal Archief Tilburg sloegen de handen ineen om deze website te ontwikkelen. Archieven bieden bronnen veelal online aan via hun websites. Archiefonderzoek vindt dus steeds vaker op afstand plaats, zonder de medewerkers van een archief om hulp te kunnen vragen bij oude teksten. Het is dus heel nuttig om die vaardigheid in huis te hebben. Op de website www.watstaatdaer.nl kan al puzzelend de vaardigheid van paleografie worden vergroot. Beginners kunnen starten met het herkennen van losse letters en woorden. Reikt de kennis al wat verder? Dan wacht een transcriptie van een complete tekst. Er kan geoefend worden op verschillende niveaus van moeilijkheid. De website is bedoeld voor beginnende archiefonderzoekers, mensen die hun kennis op peil willen houden, cursisten oud schrift en studenten geschiedenis. Alle teksten en oefeningen op www.watstaatdaer.nl komen uit de collecties van de drie deelnemende archieven. Bron: www.watstaatdaer.nl8 n 2016 nummer 9 Het Coburg- archief Een vorstelijke schat in Europa Gustaaf Janssens n Het S@P-Jaarboek dat op 25 november 2016 in Den Haag zal worden voorgesteld, schenkt niet alleen aandacht aan de archieven van regerende Europese vorstenhuizen. Ook archieven van niet meer regerende vorstenhuizen komen er uitvoerig in aan bod. Eén van de auteurs is de Belgische historicus Olivier Defrance (O.D.). Gustaaf Janssens (G.J.) stelde hem enkele vragen over de archieven van de familie van Saksen-Coburg. Het gesprek vond plaats in het Frans en is nadien vertaald. G.J.: ‘De redactie van het S@P-Jaarboek Vorstelijk, koninklijk, keizerlijk was erg blij met je bijdrage over de niet meer regerende takken van de familie van Saksen-Coburg en hun archieven. Je neemt in je artikel de lezer mee op een zoektocht in heel Europa. Waarom die zoektocht en waarom zijn die archieven belangrijk voor de Europese geschiedenis?’ O.D.: ‘In de negentiende eeuw waren de diverse takken van de familie van Saksen-Coburg in heel Europa actief. Dikwijls was dit het gevolg van initiatieven van koning Leopold I, de eerste Koning der Belgen, geboren als jongste zoon van de regerende hertog van Saksen-Coburg en Gotha. Voor een tijd waarin prinsen nog reële macht bezaten en vaak ook een grote invloed op de internationale diplomatie uitoefenden, voert de studie van hun archieven automatisch naar de kern van alle grote internationale politieke kwesties.’ G.J.: ‘Alles is dus in Coburg en met prins Leopold begonnen. In je boek Le clan Cobourg (2004) heb je op basis van onderzoek in diverse Coburg-archieven duidelijk uiteengezet hoe de familie van Saksen-Coburg gedurende bijna honderd jaar het ‘Europa van de vorstenhuizen’ heeft gedomineerd. Familiearchief kan dus belangrijke bronnen voor het bestuderen van de politieke geschiedenis bevatten?’ Beeld: Sjoerd Knibbeler. Koning Leopold, de eerste Koning der Belgen, werd geboren als jongste zoon van de regerende hertog van Saksen-Coburg en Gotha. (Archief van het Koninklijk Paleis, Brussel)nummer 9 2016 n 9 >> Windsor’ veranderd. De bijdrage van een Belgische archivaris behandelt de archieven van de Belgische Koninklijke Familie. De Belgische koning Albert I wenste na de Eerste Wereldoorlog zijn Duitse titels niet meer te gebruiken. De band van beide regerende vorstenhuizen met ‘de grote Coburg-familie’ is vandaag dus minder zichtbaar. Zelf heb je veel in het Archief van het Koninklijk Paleis in Brussel gewerkt. Kan je vanuit die onderzoekservaring zeggen dat historici de bronnen die daar raadpleegbaar zijn, samen met die uit andere Coburg-archieven, bijvoorbeeld die in Wenen of in Lissabon, moeten bestuderen?’ O.D. : ‘De prinsen van Saksen-Coburg hebben gedurende de hele negentiende eeuw met elkaar gecorrespondeerd. In Portugese en in Oostenrijkse archieven treft men brieven van zowel de Britse als de Belgische vorsten aan. Prinses Clémentine O.D.: ‘De vorsten en de prinsen van de familie van Saksen-Coburg bespreken in hun private briefwisseling heel vaak de grote politieke problemen van hun tijd. Zo komt men meer te weten over hun ideeën, over de opvattingen van de vorstelijke elite waartoe zij behoren en over diverse politieke gebeurtenissen. De Coburgers, zo blijkt uit hun brieven, hadden geregeld contact met belangrijke politici. Die briefwisseling is voor onderzoekers een goudmijn. Familiearchieven van Europese dynastieën zijn een onontbeerlijke en noodzakelijke aanvulling op de informatie die in de overheidsarchieven van de betrokken staten te vinden is.’ G.J.: ‘In het jaarboek presenteert een Britse archivaris de Royal Archives, de archieven van de Britse Koninklijke Familie in Windsor Castle. Deze tak van de familie van Saksen-Coburg heeft tijdens de Eerste Wereldoorlog zijn naam in ‘van Olivier Defrance studeerde geschiedenis aan de Université libre de Bruxelles (Brussel, België), waar hij een leerling was van professor Jean Stengers. Hij werkt als zelfstandig historicus en is de auteur van diverse artikelen en boeken over de familie van Saksen-Coburg en over het Belgisch koningshuis, zoals: Léopold Ier et le clan Cobourg (2004), De vakanties van de graven van Vlaanderen. Een bloem lezing uit de kroniek van Amerois (2014) en Lilian en de Koning (2015). Gustaaf Janssens is ere-archivaris van het Koninklijk Paleis te Brussel, ere-afdelingshoofd bij het Algemeen Rijksarchief (Brussel) en emeritus hoogleraar aan de KU Leuven (Onderzoekseenheid Geschiedenis) en aan de Interuniversitaire Master na Master Archivistiek: Erfgoedbeheer en Hedendaags Documentbeheer (VUB – KU Leuven – UGent en UAntwerpen). Hij is de auteur van diverse artikelen over monarchie en politiek in België in de negentiende en de twintigste eeuw. Samen met Jean Stengers was hij redacteur van de bundel Nieuw licht op Leopold I & Leopold II. Het Archief Goffinet (1997), waarin hij ook een aantal bijdragen schreef. Foto van koningin Victoria samen met haar man, prins Albert van Saksen-Coburg. (Archief van het Koninklijk Paleis, Brussel)Next >