archievenblad sinds 1892 jaargang 120 2016 8 Uitgave van de Koninklijke Vereniging van Archivarissen in NederlandCIB Centraal InkoopBureau Dé duurzame archiefspecialist voor: • Archiefmappen • Archiefdozen • Affichemappen • Archiefcassettes • Omslagen en omslagpapier • Reparatiemiddelen • NEN 2728 kopieer- en printpapier • Schrijfwaren www.cib.nl/webshop Sinds 1937 leveren we totaaloplossingen voor de kantoor- omgeving en zijn we specialist op segmenten waaronder archiefdiensten, de lokale overheid, notarissen en advocaten. We bieden u een uitgebreid assortiment duurzame archief- materialen en schrijfbenodigdheden dat voldoet aan de Archiefregeling 2009. Deze producten zijn opgenomen in onze speciale Deelcatalogus Duurzaam archiveren en onze webshop. Onze medewerkers beschikken over ruime productkennis en adviseren u graag over duurzaam archiveren in de praktijk. CIB Centraal InkoopBureau BV Postbus 330 2700 AH Zoetermeer telefoon: 079 36 38 400 e-mail: info@cib.nl Bekijk ons volledige aanbod in onze webshop www.cib.nl/webshop of vraag onze Deelcatalogus Duurzaam archiveren aan: 079 36 38 40042 ‘Het archief verenigde mijn interesse voor geschiedenis en mijn liefde voor boeken.’ In gesprek met Jeroen Hillenga Hij is geïnteresseerd in geschie- denis, heeft een liefde voor boeken, maar vermaakt zich ook uitstekend met een gitaar op het podium. Jeroen Hillenga is een man met vele interesses. Een portret. Fransien Smeets ■ 12 De grensoverschrijdende archivaris De archiefsector is voortdurend in beweging. Nieuwe archi- varissen treden toe, maar er stappen ook mensen over naar andere vakgebieden. Waar komen deze voormalige archivarissen terecht? En in hoeverre gebruiken ze hun archiefkennis en -ervaring dan nog? Ofwel: eens archivaris, altijd archivaris? Bernadine Ypma ■ Inhoud nummer 8 2016 ■ 3 04 Van de redactie 05 De archiefervaring 07 Nieuws uit het veld 08 Ontdek gisteren, begrijp vandaag. De Maand van de Geschiedenis 2016, Redactie Archievenblad 12 De grensoverschrijdende archivaris, Bernadine Ypma 16 Anne Frank in Bunschoten-Spakenburg. Pilot Geocoderen Netwerk Oorlogsbronnen, Menno den Engelse en Annelies van Nispen 18 Kennisdeling: de enige duurzame strategie!, Nationaal Archief 21 Wie bepaalt wat waarde heeft? Criteria van waarde in de geschiedbeoefening, Anne Jongstra, Arie van der Schoor, René Spork 24 Informatieverzoeken en bestuurlijke aangelegenheid, Noor Schreuder 26 De Koninklijke Verzamelingen: zichtbaar, vindbaar, herkenbaar, Krista van Loon 30 Centraal wat moet, decentraal wat kan. Archivering in ketens voor de Omgevingswet, Roland Bisscheroux 33 In memoriam Hein van den Hoek Ostende, Hans Visser 34 De SPA, sectie voor beroepsverenigingen van de ICA, Fred van Kan 35 Archief De Domijnen: begrensd en grenzeloos tegelijk, Peer Boselie 36 Column 38 Uitgelezen 40 Agenda 42 Burgerlijke Stand | ‘Het archief verenigde mijn interesse voor geschiedenis en mijn liefde voor boeken.’ In gesprek met Jeroen Hillenga, Fransien Smeets 08 Ontdek gisteren, begrijp vandaag. De Maand van de Geschiedenis 2016 Oktober is traditioneel de Maand van de Geschiedenis, dit jaar gewijd aan het thema ‘Grenzen’. Het Archievenblad heeft dat thema omarmd en als rode draad voor dit nummer gekozen. Het thema is gekozen door de organisatie van de Maand van de Geschiedenis. Het Archievenblad sprak met Ellen Snoep van de projectorganisatie. Redactie Archievenblad ■ 26 De Koninklijke Verzamelingen: zichtbaar, vindbaar, herkenbaar Het Koninklijk Huisarchief startte eind 2011 met een traject genaamd ‘Koninklijk Huisarchief van de toekomst’. Het doel was een herijking van de positie van de organisatie in de moderne samenleving. Sinds 2016 gaat de organisatie verder onder een nieuwe naam: Koninklijke Verzamelingen. Krista van Loon ■ Colofon Het Archievenblad is een uitgave van de Koninklijke Vereniging van Archivarissen In Nederland (KVAN). Het Archievenblad verschijnt tienmaal per jaar. Alle leden van de KVAN ontvangen het Archievenblad. Redactie Matthijs Andreas, Joris van Dierendonck (eindredac- teur), Femke Dijkhuis, Ton Dijksterhuis, Tessa Free, Caroline Leistra, May Scheepers, Fransien Smeets, Cees Tromp, Floortje Tuinstra, Dick Veldhuizen, Esther Velthuis, Nico Vriend, Bernadine Ypma (hoofdredacteur), Marian de Vos, Vera Weterings. Vaste medewerkers Roland Bisscheroux, Niels Bongers, Peer Boselie, Marcel Duijghuisen, Marieke de Haan, Charles Jeurgens, Hannie Kool-Blokland, Erik Kraai, Noor Schreuder. Redactieadres Archievenblad Westervoortsedijk 67-D, 6827 AT Arnhem Telefoon: (026) 352 16 05 E-mail: redactie@archievenblad.nl E-mail persberichten: nieuws@archievenblad.nl Website: www.archievenblad.nl Abonnementen en ledenadministratie Wie geen lid is van de KVAN kan het Archievenblad bestellen bij het KVAN-bureau. Ook voor adres- wijzigingen kunt u daar terecht. KVAN-bureau Westervoortsedijk 67-D, 6827 AT Arnhem Telefoon: (026) 352 16 05 E-mail: bureau@kvan.nl Website: www.kvan.nl Jaarabonnement Nederland € 78,00 Buitenland € 90,25 Losse nummers € 8,00 Product- en personeelsadvertenties Sales & Services geeft inlichtingen over tarieven en plaatsing van alle advertenties. Postbus 2317, 1620 EH Hoorn Telefoon: (0229) 21 12 11 Fax: (0229) 27 04 04 E-mail: administratie@salesandservices.nl Ontwerp Infour, marketing en communicatie, Heerlen Opmaak en druk Schrijen-Lippertz MediaNova B.V. Coverfoto Sjoerd Knibbeler ISSN 1385-4186 Het volgende nummer van het Archievenblad verschijnt begin november 2016. 4 ■ 2016 nummer 8 Van de redactie Grenzen Citaat van de maand Het is deze oktobermaand de Maand van de Geschiedenis, dit jaar met als thema ‘Grenzen’. De redactie sprak met projectmanager Ellen Snoep. Snoep roept de archiefdiensten op om mee te doen, want archieven verdienen volgens haar best wat meer aandacht. Het enthousiasme van Snoep werkt aanstekelijk en de redactie heeft daarom besloten het gehele oktobernummer aan het thema ‘Grenzen’ te wijden: het verruimen van je blik en over je grenzen heen stappen. Het verruimen van je blik staat centraal in het artikel over de grensoverschrijdende archivaris. De redactie nam contact op met voormalige archivarissen. Opvallend is dat de geïnterviewden de noodzaak benoemen dat de archivaris meer en beter gaat samenwerken met professionals uit andere vakgebieden. Dat begint bijvoorbeeld bij het samenwerken bij de kennisplatforms van het Nationaal Archief. Gabriëlle Beentjes, trekker van het platform Conservering, heeft als ideaal dat het platform een ontmoetings- plek wordt voor mensen die zich vanuit allerlei verschillende perspectieven met behoud bezighouden. Roland Bisscheroux pleit voor actieve ketensamenwerking bij de voorbereiding van de Omgevingswet. Samenwerking tussen professionals binnen het informatiedomein is essentieel bij het ontwikkelen en behouden van sterke informatieketens. Ketensamen- werking staat ook centraal in de column van Hannie Kool-Blokland. Het Koninklijk Nederlands Historisch Genootschap organiseerde een debatreeks om erfgoedprofessionals na te laten denken over criteria van waarde in geschiedbeoefe- ning. Anne Jongstra, Arie van der Schoor en René Spork vertellen over de uitkomsten. De blik van de archivaris richt zich al jaren tot ver over de landgrenzen. Voormalig algemeen rijksarchivaris Dirk Graswinckel behoorde in 1948 tot de oprichters van de International Council of Archives. Fred van Kan vertelt ons over de actieve deelname van Nederlandse archivarissen aan de ICA door de jaren heen. Ook is er nieuws van de instellingen. Peer Boselie bericht vanuit De Domijnen in Sittard over de samenwerking tussen museum, bibliotheek, archief en theater. Flexibiliteit en samenwerking staan daar centraal. Grenzeloze toegang tot collecties binnen een thema biedt het portal van het Netwerk Oorlogsbronnen. Deze thematische aggregator geeft toegang tot bijna dertig collecties van musea, archieven en bibliotheken en wordt nu voorzien van geografische informatie. Krista van Loon doet uitgebreid verslag over het ontwikkelingstraject ‘Koninklijk Huisarchief van de toekomst’ voor het vergroten van de zichtbaarheid van de collecties. Mijn favoriete onderdeel in het Archievenblad van deze maand is de archiefervaring van Alfred Marks. Hij vertelt over een manifest uit 1912 van mr. J.A. Schorer en dr. A. Aletrino over oneerlijke zedelijkswetgeving. Ontwikkelingen die landelijk werden ingezet met dit document uit het begin van de vorige eeuw worden in deze archief- ervaring persoonlijk. Het thema voor de Maand van de Geschiedenis 2017 is overigens ook al bekend. Volgend jaar is het thema: ‘Geluk’. Doet u dan ook (weer) mee? ■ Bernadine Ypma ■ hoofdredacteur@archievenblad.nl ‘Iedereen houdt de grenzen van zijn eigen gezichtsveld voor de grenzen van de wereld.’ A. Schopenhauer, Duits filosoof (1788-1860)dat zij alles zonder uitzondering in voorgaande brochure onder- schrijven – een beroep op alle ontwikkelde menschen om hun oordeel te herzien en ook de uraniers rechtvaardig te beoordelen.’ Berlage (1856-1934) was een bekend architect en was politiek geëngageerd binnen de SDAP. Waarschijnlijk werd hij daarom benaderd. ‘Voorloopig hebben wij slechts een honderdtal exemplaren dezer brochure laten drukken, welke wij met een gelijk verzoek als aan U gericht aan evenzoovele personen – die vooral op wetenschappelijk en op kunstgebied een goeden naam hebben – en op wier onderteekening wij ten zeerste prijs zouden stellen, gezonden hebben.’ Of Berlage heeft getekend, is onbekend. Zijn archief geeft geen uitsluitsel en Schorer vernietigde in mei 1940 uit voorzorg het archief van het ‘Komitee’. Het manifest toont de geboorte van een emancipatiebeweging die met de oprichting in 1946 van het COC werd voortgezet. Afschaffing van het discriminerende artikel 248bis bleef speerpunt. In 1972, 60 jaar en 5000 vervolgingen later, werd het gelukkig afgeschaft. In 1988 solliciteerde ik voor een stageplaats bij een van de toen zo geheten ‘afdelingen’ van het Rijksarchief. Op de vraag wat ik tijdens mijn studie aan historisch onderzoek had gedaan, vertelde ik over mijn afstudeerscriptie Opvattingen over homoseksualiteit in de 19e en vroege 20e eeuw. Pas maanden later – inmiddels was ik met veel plezier elders werkzaam in de organisatie – werd mij verteld dat men mij bij de eerder genoemde afdeling niet geschikt vond, ‘dit omdat mijn verhouding tot of tegenover de depotmedewerkers weleens problematisch zou kunnen worden’. Ik was toen wat verbouwereerd, heb er echter niet wakker van gelegen en kan er nu alleen maar om lachen. Het is wel jammer dat ik toen het manifest van J.A. Schorer nog niet bij de hand had. ■ Alfred Marks ■ senior archivaris bij Het Nieuwe Instituut. nummer 8 2016 ■ 5 De archiefervaring van Alfred Marks Het Nieuwe Instituut (voorheen NAi) beheert ongeveer 600 archieven van Nederlandse architecten en stedenbouwers. In schetsen, voor- ontwerpen, presentatietekeningen, correspon- denties, maquettes en foto’s documenteert het instituut 200 jaar ontwerptraditie in Nederland. Vorig jaar organiseerde het Internationaal Homodok-lesbisch Archief Amsterdam (IHLIA) een symposium met als thema ‘queering the collection’. Het onderstaande citaat op www.ihlia.nl zegt hierover: ‘Musea, bibliotheken en archieven zijn van en voor iedereen. Maar kan iedereen zich ook herkennen in de collecties? Zonder twijfel bevatten de collecties in Nederland erfgoed dat iets vertelt over mensen die wij nu LHBT’ers noemen. Toch zien we daar vrijwel niets van. Hierdoor blijven deze getuigenissen onzichtbaar en lijken ze zelfs niet te bestaan.’ Als homo herken ik mij in deze stelling. Ik besloot te onderzoeken of er in onze archieven bronnen te vinden waren over de positie of rol van homoseksuele mannen en lesbische vrouwen. Zo vond ik binnen de correspondentie van H.P. Berlage een manifest, gedateerd februari 1912, ondertekend door mr. J.A. Schorer en dr. A. Aletrino. Hierin vragen zij aandacht voor de benarde positie van de ‘uraniers’ (een toen gangbare term voor homoseksuelen), als gevolg van de aangescherpte zedelijkheids- wetgeving na invoering van artikel 248bis in 1911. ‘De meerder- jarige die met een minderjarige van hetzelfde geslacht, wiens minderjarigheid hij kent of redelijkerwijs moet vermoeden, ontucht pleegt, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste vier jaar.’ De leeftijdsgrens voor heteroseksuelen bleef 16 jaar, voor homo’s werd deze verhoogd tot 21! Met de oprichting door Magnus Hirschfeld van een Nederlandse afdeling van het ‘Wissenschaftlich-humanitäre Komitee’, wilde Schorer de politiek met wetenschappelijke argumenten overtuigen dat homoseksualiteit aangeboren was en men hiertoe niet verleid kon worden, waardoor het wetsartikel dus onrechtvaardig en onge- grond was: ‘In de overtuiging dat de meeste menschen uit onkunde een geheel onjuist inzicht in het uranisme hebben en dat dit voor vele uraniers een bron is van veel onbillijk over hen gebrachte ellende, doen de ondergeteekenden – zonder dat zij daarmee te kennen willen geven, Alfred Marks (foto part. coll.). Deel van het manifest van J.A. Schorer (coll. Het Nieuwe Instituut).Als het goed geordend moet ! A rchief B ewerking & C onsultancy Zwartevenstraat 17 1911 TN Uitgeest tel: 06-51996435 e-mail: info@archiefbc.nl internet: www.archiefbc.nl voor:» detachering/vervanging» selectie en vernietiging» inventarisatie» advisering» begeleiding projectenHans LievestroInternet: www.archiefburo.nlE-mail: info@archiefburo.nlHazendiekske 47245 TA Laren (Gld.)Tel. 0573 - 22 15 26Mobiel 06 - 10 93 40 76 Toe aan zaakgericht werken? Digivaris helpt. Een jong bedrijf met passie ! Betaalbare kwaliteit Praktijkervaring Kennis van zaken Allround op DIV gebied Voor meer informatie: www.digivaris.nl info@digivaris.nl 06-10808833 (Peter Lakeman) varis DMS ARCHIEFBEHEER DSP ••OnlyOne®••OnlyOne® OnlyOnePostbus 2325, 1620 EH Hoorn E-mailadres: info@onlyone.nl RaboBank: 36.89.35.272 Telefoon: 06 25 370 363 Internetadres: www.onlyone.nl BTW nr.: NL1175.41.485.B01 ••Postbus 2325, 1620 EH Hoorn E-mailadres: info@onlyone.nl RaboBank: 36.89.35.272 Telefoon: 06 25 370 363 Internetadres: www.onlyone.nl BTW nr.: NL1175.41.485.B01 •• zie: www.onlyone.nlOnlyOnewww.deventit.nl Atlantis Hét platform voor collectiebeheer en portaalbouw Belééf het erfgoed Atlantis is een flexibel en betrouwbaar systeem voor collectiebeheer en portaalbouw. Dus wilt u op een professionele en verantwoorde wijze uw erfgoedbronnen beheren en beschikbaar stellen? Wilt u uw klanten en gebruikers een optimale erfgoedbeleving bieden? Dan is Atlantis de juiste keuze. Alles heeft waarde. Het is maar net van welke kant je het bekijkt. Dat kan economisch, historisch, financieel en ook emotioneel zijn. Om die waarde te beschermen of te herstellen zijn wij er. VANWAARDE, de geruststellende dienstverlener voor het beheer, de restauratie en de calamiteitenondersteuning voor alles van waarde. VOOR ALLES VAN WAARDE BEHEER, RESTAURATIE EN CALAMITEITENONDERSTEUNING VOOR ALLES VAN WAARDE WWW.VANWAARDE.EU MUSEUMWACHT DOCUMENTENWACHTCALAMITEITENRESTAURATIEnummer 8 2016 ■ 7 Nieuws uit het veld omdat het authentiek, uniek en onver- vangbaar is en van grote betekenis voor de wereld. Eind 2017 maakt UNESCO bekend of het archief daadwerkelijk wordt opgenomen in Memory of the World. Uitvouwbaar boekje, ontwikkeld door Aletta Jacobs om haar vrouwelijke patiënten te informeren over het vrouwelijk lichaam (1899). Nu online: zelftest collecties Vanaf deze week online: het Toetsings- model Informatiehuishouding Erfgoed- instellingen. Met deze online zelftest kun je als erfgoedinstelling testen in hoeverre jouw collecties zichtbaar, bruikbaar en houdbaar zijn. Het toetsingsmodel geeft je een rapport met de score van je organisatie en waar nodig een advies op de punten waar verbetering mogelijk is. Het toetsings- model is ontwikkeld door DEN in samen- werking met het Netwerk Digitaal Erfgoed (NDE). Een erfgoedinstelling maakt een profiel aan op http://toetsingsmodel.nl/ en doorloopt een aantal criteria die zijn gekoppeld aan de drie ambities van het NDE: - Zichtbaar (hoe zichtbaar zijn mijn digitale collecties?); - Bruikbaar (hoe zijn mijn digitale collecties aan die van anderen verbonden?); - Houdbaar (hoe duurzaam is de bewaring van mijn collecties?). Als alle criteria zijn doorlopen, wordt er een eindrapport gegenereerd met daarin een overzicht, gevisualiseerd in een spingrafiek, van hoe er is gescoord per ambitie. Ook worden verbeterpunten benoemd. Het toetsingsmodel is geen keurmerk, maar geeft wel een indruk van hoe de instelling presteert. Info: toetsingsmodel.nl Pleidooi maatwerk in arbeidstijden De dominantie van de 8-urige werkdag schaadt de flexibiliteit en productiviteit van organisaties. Een standaard arbeids- duur is niet meer van deze tijd, aldus Ben Jansen, CEO van Déhora Consultancy Group. De 3 x 12-urige werkdag die Carlos Slim bepleit, is dan ook een heel slecht idee. Dat geldt ook voor de 6-urige werkdag. Maatwerk is de toekomst. Volgens telecom-miljardair Carlos Slim van América Móvil biedt een standaard 12-urige werkdag voordelen, en hij zou ‘bewijzen’ hebben uit de eigen praktijk. Een slecht idee, aldus Jansen, want wetenschappelijk onderzoek naar arbeidstijden geeft geen onderbouwing hiervan. ‘Ook actueel zijn de proeven die gedaan worden met de 6-urige werkdag die al jaren gedaan worden in de Scandinavische landen’, licht Jansen toe. ‘Een 6-urige werkdag past niet bij alle werksituaties. Daarnaast is er geen bewijs dat de economie in de breedte hiervan zal profiteren of dat het tot een werk-privébalans leidt die de gezond- heid en het welzijn sterk bevordert.’ Steeds meer werknemers prefereren een andere werkvorm dan de 8-urige werkdag. Duidelijk is dat de voorkeuren hierbij sterk individueel bepaald worden. Dat vraagt om maatwerk in werktijden. Zelfroosteren levert uitstekende resultaten op, voor werkgever, werknemer en klant. Jansen: ‘We kunnen niet blijven idealiseren dat maar één standaard- oplossing de juiste is. Maatwerk is de toekomst!’ Bron: http://fasel.is/Ouw3v Archief Aletta Jacobs voorgedragen als Memory of the World Het archief van Nederlands meest bekende en prominente feministe Aletta Jacobs is voorgedragen bij UNESCO Memory of the World. Het archief van Aletta Jacobs laat via zowel afbeeldingen, objecten als documenten de Nederlandse en internationale strijd voor vrouwen- rechten zien. Het archief van Aletta Jacobs bevindt zich in Amsterdam bij Atria, kennis- instituut voor emancipatie en vrouwen- geschiedenis. De kiesrechtstrijd is in het archief het meest prominent vertegen- woordigd, met brieven gericht aan Aletta Jacobs van onder anderen internationale feministen als Carrie Chapman Catt (VS), Anna Howard Shaw, Emmeline Pankhurst en Olive Schreiner. Uit de periode van het International Congress of Women in The Hague (1915) bevinden zich in het archief briefwisselingen met onder meer Emily Balch, Amerikaans econome en pacifiste die in 1946 de Nobelprijs voor de vrede won voor haar werk in de Womens International League for Peace and Freedom (WILPF). Andere bijzondere documenten en objecten uit het archief vertellen over de strijd voor toegang tot hoger onderwijs en de medische professie, de rechten van prostitués, reproductieve rechten van vrouwen en de rol van vrouwen in de politieke vredesbewegingen. Via het programma Memory of the World stimuleert UNESCO het behoud en de toegankelijkheid van documentair erfgoed dat van uitzonderlijke waarde is, 8 ■ 2016 nummer 8 voor deelnemende instellingen en partners, zorgen dat kennis gedeeld wordt en organiseren de landelijke promotiecampagne. Onder dit laatste valt promotiemateriaal zoals ons magazine, marketing en communicatie, contentcreatie, mediadeals et cetera.’ Ontdek gisteren, begrijp vandaag ‘Wij geloven dat kennis van het verleden bijdraagt aan begrip van het heden en daaraan context geeft, dat is ons waarom. Vandaar onze propositie: ontdek gisteren, begrijp vandaag. We brengen één maand in het jaar geschiedenis op een creatieve en opvallende manier onder de aandacht van het publiek, waarbij we de verbinding zoeken tussen verleden en heden. Elk jaar doen we dat vanuit een ander thema, dit jaar is het thema Grenzen. Door middel van fysiek en online aanbod stimuleren we mensen door heel het land om op ontdekking te gaan. Dat betekent concreet dat culturele instellingen activiteiten organiseren in oktober, dat radio- en televisieprogramma’s een speciale programmering hebben (zoals OVT en Andere Tijden), dat in boekhandels het Maand van de Geschiedenisessay te koop is, en het publiek met korting toptitels rond het thema Grenzen kan kopen. Ook online is er veel aandacht, zoals de archievenverkiezing Stuk van het Jaar, een van de paradepaardjes van onze programmering. Vanuit de landelijke organisatie verzorgen wij ook aanvullend een mediacampagne. De Maand is er voor iedereen die interesse heeft in geschiedenis. Dat zijn mensen van alle leeftijden. We hebben een heel divers aanbod: van serieuze activiteiten, zoals debatten en lezingen, tot doe-activiteiten, zoals wandelingen, workshops en games. Ook voor gezinnen is er van alles te doen, vooral in de herfstvakantie. Ontdek gisteren, begrijp vandaag De Maand van de Geschiedenis 2016 Redactie Archievenblad ■ Oktober is traditioneel de Maand van de Geschiedenis, dit jaar gewijd aan het thema ‘Grenzen’. Het Archievenblad heeft dat thema omarmd en als rode draad voor dit nummer gekozen. Het thema is gekozen door de organisatie van de Maand van de Geschiedenis. Sinds dit jaar is de verkiezing van Stuk van het Jaar onderdeel van de Maand. Het Archievenblad sprak met Ellen Snoep van de projectorganisatie. De organisatie van de Maand is belegd bij het Openluchtmuseum in Arnhem. Ellen Snoep, projectmanager van de Maand, legt uit hoe dat is ontstaan. ‘Nadat het Nationaal Historisch Museum ophield te bestaan, is de Maand bij het Openluchtmuseum onder- gebracht. Het Nederlands Openluchtmuseum organiseert dit jaar voor de vijfde maal de Maand van de Geschiedenis. Het museum heeft zich de afgelopen jaren ontwikkeld tot een landelijke organisatie die geschiedenis ook buiten de poorten van het museum vertegenwoordigt. Dit doen we onder meer met de presentatie van de Canon van Nederland, fysiek en digitaal, die in de zomer van 2017 opent. Het museum brengt zo de geschiedenis dichterbij dan ooit. Entoen.nu is bij het museum ondergebracht en ook het VIE [Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed, red.]. De Maand van de Geschiedenis past daar logischerwijs ook bij. De Maand van de Geschiedenis is in 2003 begonnen als een Week van de Geschiedenis, toen op initiatief van Historisch Nieuwsblad en Anno, promotiebureau voor de Nederlandse Geschiedenis. In 2011 is de week een maand geworden. Een maand biedt meer partijen de kans om iets te organiseren. De herfstvakantie valt in oktober en je kunt langer de aandacht vasthouden, bijvoorbeeld met acties in boekhandel en bibliotheek.’ Het team van de Maand van de Geschiedenis bestaat naast Snoep uit communicatiemanager Padmini Kruitwagen en project- medewerker Phebe Kloos. Het team is de spin in het web van de Maand. ‘We onderhouden een netwerk van circa 45 partners, werken aan de strategie en ontwikkeling van de Maand, organiseren inspiratietrajecten, vervullen een makelaarsfunctie Foto: Sjoerd Knibbeler.nummer 8 2016 ■ 9 meer dan twee miljoen mensen bereikt. Ook zijn miljoenen mensen in aanraking gekomen met de Maand via Metro en landelijke en regionale dagbladen en tijdschriften.’ Stuk van het Jaar De activiteit ‘Stuk van het Jaar’ is onder de vlag van BRAIN een aantal jaren geleden ontstaan. In 2013 ontstond het idee de activiteit te koppelen aan de Maand en de organisatie van Stuk van het Jaar te professionaliseren. Manon Henzen heeft daarin de eerste stappen gezet, en toen Snoep het stokje overnam is de samenwerking tussen Stuk van het Jaar en de Maand verstevigd. Snoep vertelt: ‘Stuk van het Jaar en de Maand werken samen. Sinds 2015 doen we dat intensiever, binnen een professionalise- ringstraject dat gesubsidieerd wordt door het Fonds voor Cultuurparticipatie. Stuk van het Jaar is echt familie van de Maand geworden. Dat zie je onder andere aan de website en de nieuwe huisstijl van Stuk van het Jaar. We verwijzen ook in de communicatie naar elkaar. Dit heeft op beide evenementen een versterkend effect. Zo is de uitreiking van Stuk van het Jaar dit jaar tijdens de Nacht van de Geschiedenis, het grote afsluitende evenement van de Maand dat in en door het Rijksmuseum wordt georganiseerd. Wij vinden het ontzettend goed dat er zo’n initiatief als Stuk van het Jaar is. Het geeft de archieven een enorme publiciteitsboost. Knap hoe het projectteam van Stuk van het Jaar dat voor elkaar krijgt, met enorm veel toewijding en enthousiasme.’ Maand in 2016 ‘Qua activiteiten zijn het Geschiedenis Festival, 024 Geschiedenis, de Dag van de Arnhemse Geschiedenis, de Dag van de Rotter- damse Geschiedenis, de Week van de Koloniale Geschiedenis en natuurlijk de Nacht van de Geschiedenis de grotere jongens en meisjes, met een inhoudelijk sterk programma, bijzondere sprekers en een groot publieksbereik. Maar er zijn ook zo veel andere mooie activiteiten – sommige klein maar fijn – zoals een Land Art Weekend in Flevoland of het programma van Atria, over grensverleggende vrouwen in de kunst. In de provincie Limburg, grensprovincie bij uitstek, worden dit jaar ook tal van kleinere activiteiten georganiseerd. Verder is er online veel te doen: Stuk van het Jaar is daar de grote publiekstrekker, maar er zijn ook andere quizzen en games. Verder is er het essay van de Maand van de Geschiedenis – dit jaar geschreven door Fidan Ekiz – dat in de boekhandel te koop is. VPRO-radioprogramma OVT zendt wekelijks uit vanaf een locatie die met Grenzen te maken heeft, en ook Andere Tijden heeft een speciale programmering.’ De redactie is natuurlijk benieuwd waar Snoep zelf naar uitkijkt. Wat zijn haar favoriete activiteiten tijdens de komende Maand? ‘Op mijn bezoeklijstje dit jaar staat onder meer 024 Geschiedenis in Nijmegen, een heel weekend historie. Op het programma staat onder andere de Romeinse Limes. Daar wil ik graag meer over weten. Verder ben ik nieuwsgierig naar de spannende verhalen van onderwaterarcheoloog Martijn Manders over VOC-schepen die bij de kust van Australië zijn gezonken, een programma in het Scheepvaartmuseum. Een bijkomend voordeel bij het thema van dit jaar is dat je blik als vanzelf verruimt, hup, die landsgrenzen over. Nederlandse geschiedenis beperkt zich niet tot de twaalf provincies en grenzen vragen er soms juist om overgestoken te worden. Er is dan ook extra aandacht in de campagne voor het erfgoed overzee en het interessante debat rond dit gedeelde verleden. Vanuit die optiek ben ik ook benieuwd naar het debat De komende jaren richten we ons extra op activiteiten die een jonger publiek aanspreken. De kennis die we hebben opgedaan over bijvoorbeeld doelgroepenmarketing delen we met het veld. Zo kunnen onze deelnemers – waaronder ook veel kleinere organisaties die geen uitgebreide marketingafdeling hebben – meeprofiteren en kennis en ervaring met elkaar uitwisselen. We zijn er dus met ons aanbod voor publiek, maar daarnaast hebben we ook een netwerk- en makelaarsfunctie voor de achterbannen van deelnemende instellingen en partners. De Maand van de Geschiedenis is het grootste historische evenement van Nederland en dat is niet in de laatste plaats te danken aan onze partners die voor een groot bereik zorgen. Zo hebben we brancheorganisaties als partner (zoals BRAIN en CPNB voor boekhandels en biblio- theken), landelijke partners met specifieke kennis van en netwerk in een erfgoeddomein (zoals DutchCulture, Beeld en Geluid), en mediapartners die zorgen voor publieksbereik (zoals NTR/VPRO, Historisch Nieuwsblad en Metro). De kennis van onze partners wordt ook gedeeld, bijvoorbeeld tijdens inspiratiebijeenkomsten voor deelnemende instellingen. We zien de Maand dus nadrukkelijk als een evenement dat we met z’n allen maken. Ieder voegt op zijn eigen manier waarde toe en we delen de ambitie om publiek met geschiedenis te boeien. Jaarlijks werken zo’n 450 culturele instellingen, 700 boekhandels en bibliotheken mee. Er zijn daarnaast circa 45 partners betrokken. Uit publieksonderzoek is in 2015 naar voren gekomen dat tenminste 325.000 mensen van 18 jaar en ouder een activiteit hebben bezocht. Kinderen zijn hierin dus niet meegerekend, en ook niet het eventuele gezelschap. Dit jaar proberen we het preciezer te meten. Daarnaast zijn op radio, televisie en online >> Ellen Snoep. Foto: Masha Bakker.Next >