archievenblad sinds 1892 jaargang 119 2015 5 Uitgave van de Koninklijke Vereniging van Archivarissen in Nederland“Kijk, een kast kun je overal kopen. Het gaat er om hoe een bedrijf omgaat met onverwachte zaken.” Fieneke van Bemmel - ‘t Hoen Hoofd Facilitair Beheer Utrechts Archief Lees het verhaal van Fieneke op www.bruynzeel-storage.com/nl41 ‘Geef ruimte aan nieuwe ontwikkelingen!’ In gesprek met Hans van de Mortel Hij is een archivaris in hart en nieren, heeft een onstilbare dorst naar kennis en verwelkomt de uitdagingen van de moderne tijd. In Roermond is Hans van de Mortel zowel gemeente- archivaris als museumdirecteur, maar hij maakt ook tijd voor de Limburgse natuur. Een portret. Fransien Smeets ■ Burgerlijke Stand 20 ‘De administratie van vandaag is het erfgoed van de toekomst.’ In gesprek met Gert-Jan de Graaf Het Regionaal Archief Tilburg verwelkomde op 1 september 2014 een nieuw hoofd: Gert-Jan de Graaf. Aan hem de schone taak om het archief voort te stuwen in de ontwik- kelingen van (digitale) dienst- verlening, e-depot en beheer van de collectie. René Spork ■ Inhoud nummer 5 2015 n 3 04 Van de redactie 05 De archiefervaring 07 Nieuws uit het veld 12 ‘Dat gebeurt bij ons niet.’ Over diefstal en verduistering in archieven, Angela Dellebeke en Renate van Leijen 14 Learning from historical tragedies to combat racial discrimination today, Hannie Kool-Blokland 17 Community of Practice ICT-opdrachtgeverschap, Karin van der Heiden 20 ‘De administratie van vandaag is het erfgoed van de toekomst.’ In gesprek met Gert-Jan de Graaf, René Spork 22 We are history. Webradio De Stem van West duurzaam gearchiveerd, Floortje Tuinstra 25 Trending e-depot, Ruud Yap 26 Voer voor wielerfans en slimme archivarissen. Streekarchief Midden-Holland start pilot Tour de France, Eveline van der Hulst, Paul Dellepoort en Dinie van Dommelen 30 De samenleving die zichzelf documenteert? Over John en Alan Lomax, Ate Doornbosch en Female HipHop, René Spork 32 200 jaar geleden: Willem II en de Slag bij Waterloo, Charlotte Eymael 34 Column 37 Uitgelezen 40 Agenda 41 Burgerlijke Stand: ‘Geef ruimte aan nieuwe ontwikkelingen!’ In gesprek met Hans van de Mortel, Fransien Smeets 12 ‘Dat gebeurt bij ons niet.’ Over diefstal en verduis- tering in archieven Uit het onderzoeksrapport Grenzen overschreden blijkt dat ook archieven slachtoffer kunnen worden van diefstal en verduistering van archief- stukken. Gelukkig is er iets aan te doen, maar dan is bewust- wording wel een voorwaarde. Angela Dellebeke en Renate van Leijen ■ 26 Voer voor wielerfans en slimme archivarissen. Streekarchief Midden- Holland start pilot Tour de France Op 5 juli 2015 trapt de Tour de France door Gouda. Voor het Streekarchief Midden-Holland en de gemeente Gouda aan- leiding om een samenwerking aan te gaan. Vanuit een net- werkbenadering wordt de doorkomst van de Tour in het collectieve geheugen verankerd. Een verslag uit de kopgroep. Eveline van der Hulst, Paul Dellepoort en Dinie van Dommelen ■ Colofon Het Archievenblad is een uitgave van de Koninklijke Vereniging van Archivarissen In Nederland (KVAN). Het Archievenblad verschijnt tienmaal per jaar. Alle leden van de KVAN ontvangen het Archievenblad. Redactie Matthijs Andreas, Dick Deuzeman, Joris van Dieren- donck (eindredacteur), Femke Dijkhuis, Ton Dijksterhuis, Tessa Free, Caroline Leistra, May Scheepers, Fransien Smeets, René Spork (hoofdredacteur), Floortje Tuinstra, Dick Veldhuizen, Nico Vriend, Ruud Yap. Vaste medewerkers Marcel Duijghuisen, Marieke de Haan, Charles Jeurgens, Hannie Kool-Blokland, Sandy Marijnissen, Theo Thomassen, Peter Vlot. Redactieadres Archievenblad Westervoortsedijk 67-D, 6827 AT Arnhem Telefoon: (026) 352 16 05 E-mail: redactie@archievenblad.nl E-mail persberichten: nieuws@archievenblad.nl Website: www.archievenblad.nl Abonnementen en ledenadministratie Wie geen lid is van de KVAN kan het Archievenblad bestellen bij het KVAN-bureau. Ook voor adres- wijzigingen kunt u daar terecht. KVAN-bureau Westervoortsedijk 67-D, 6827 AT Arnhem Telefoon: (026) 352 16 05 E-mail: bureau@kvan.nl Website: www.kvan.nl Jaarabonnement Nederland € 76,50 Buitenland € 88,50 Losse nummers € 7,80 Product- en personeelsadvertenties Sales & Services geeft inlichtingen over tarieven en plaatsing van alle advertenties. Postbus 2317, 1620 EH Hoorn Telefoon: (0229) 21 12 11 Fax: (0229) 27 04 04 E-mail: administratie@salesandservices.nl Ontwerp Infour, marketing en communicatie, Heerlen Opmaak en druk Schrijen-Lippertz MediaNova B.V. Coverfoto Sjoerd Knibbeler ISSN 1385-4186 Het volgende nummer van het Archievenblad verschijnt begin juli 2015. 4 n 2015 nummer 5 Van de redactie Omsmelten Citaat van de maand Je kunt het verleden niet uitwissen, maar omsmelten gaat prima. De Koninklijke Munt van België heeft 175.000 geslagen 2-euromunten omgesmolten na klachten van Frankrijk. Op de muntstukken stond de Leeuw van Waterloo, het herdenkingsmonument dat koning Willem I liet bouwen na de Slag bij Waterloo. De slag, op 18 juni 2015 precies tweehonderd jaar geleden, maakte een definitief einde aan de heerschappij van de uit Elba ontsnapte Napoleon. Landen mogen speciale 2-euromunten uitgeven, maar het ontwerp moet wel worden goedgekeurd door de Europese Raad van Ministers. Toen Frankrijk officieel (en laat) protest aantekende, trok België de munt in. Frankrijk: ‘De Slag bij Waterloo is een gebeurtenis die tot het collectieve geheugen behoort. Het is meer dan gewoon een militair conflict. Munten laten circuleren met het symbool dat voor een deel van de Europese bevolking schadelijk is, vinden wij schadelijk, zeker in een context waarbij de eurozone de eenheid en de samenwerking in de monetaire unie poogt te versterken’ (NRC, 13 maart 2015). Ik weet niet of dit slecht vertaald Frans is, maar het is in elk geval onbegrijpelijk Nederlands. De Slag bij Waterloo wordt in België in juni groots herdacht, maar in Frankrijk ligt de nederlaag – van een verbannen despoot – nog altijd gevoelig. Op 15 juni 1815 viel het Franse leger België binnen en stuitte op het Pruisische leger. De Fransen brachten de Pruisen een zware slag toe en trokken op naar Brussel. Bij het gehucht Quatre-Bras werden zij evenwel tegengehouden door Nederlandse troepen onder bevel van de prins van Oranje, de oudste zoon van koning Willem I (de held van Quatre-Bas). In Nederland werd Waterloodag nog tot aan het einde van de 19e eeuw als nationale feestdag gevierd. En terecht: hoeveel helden hebben wij? Ok, Julius Civilis leidde in het jaar 69 de opstand van de Bataven tegen de Romeinen, maar hij geldt alleen in oude geschiedenisboekjes als ‘vaderlands’. De meeste van onze nationale helden zijn omstreden. Er is altijd wel iets mis mee: wreed tegen inboorlingen, of gewoon wreed, altijd inhalig, bruut, onbeschoft en vrouwonvriendelijk. Maar met de held van Qutare-Bas is (op een paar kleine dingetjes na) niets mis. Ik stel voor dat Nederland zich helemaal niets aantrekt van Frankrijk en alsnog een euromunt laat slaan ter herdenking van de slag. Uiteraard een munt met een heldhaftige leeuw, indachtig onze dichter De Schoolmeester (Gerrit van de Linde, 1808-1858): Een leeuw is eigenlijk iemand, Die bang is voor niemand. René Spork n hoofdredacteur@archievenblad.nl ‘The quickest way to end a war is to lose it.’ George Orwell, 1903-1950nummer 5 2015 n 5 De archiefervaring van Jules Brabers documenten, in ons depot. Weggooien was voor mij geen optie. De naam die bij de foto’s hoorde bleef echter ergens in mijn achterhoofd hangen. Op een zondagavond in december 2010 zag ik tijdens een uitzending van het NOS-journaal een Nederlands sprekende man met dezelfde achternaam als van de foto’s: Simon Soesan. Op zijn balkon in Haifa werd hij geïnterviewd over de felle bosbranden in die omgeving. De volgende dag spoorde ik Simon op via social media en mailde hem met de vraag of hij wellicht familie was. Binnen vijf minuten ontving ik een reactie: een van de geportretteerden was een oudtante, Eva Soesan. De man informeerde ook direct zijn vader Abraham Soesan, want die had deze vrouw goed gekend. Binnen een kwartier hing Abraham aan de lijn en een afspraak was snel gemaakt. Uit zijn verhalen bleek dat ik hem een zeer waardevol stuk van zijn verloren gegane familieverleden in foto’s en documenten had terugbezorgd. Foto’s van ooms en tantes, ouders en grootouders maar ook trouwfoto’s van kennissen uit de joodse gemeenschap in het vooroorlogse Amsterdam. Velen van hen hebben de oorlog niet overleefd. Abraham was in 1945 vanuit Auschwitz naar Amsterdam teruggekeerd met enkel de kleren aan zijn lijf. Na de oorlog verwaterde het contact met zijn tante. Jaren later had hij een poging ondernomen om haar te vinden. Eva Soesan bleek haar hele leven in Amsterdam te hebben gewoond, terwijl Abraham in een dorp aan de rand van de hoofdstad woonde. Uit de foto’s werd duidelijk dat een deel van de familie Soesan na de oorlog naar de Verenigde Staten was geëmigreerd. Tot aan haar dood had Eva contact gehouden met deze mensen. Ook dat kwam als een volslagen verrassing. Als dank heeft de familie Soesan een boom voor mij laten planten in het Nederland-Israël Woud. Ik hoop dat de boom inmiddels veel schaduw brengt. ■ Jules Brabers ■ Humanistisch Historisch Centrum. Het Humanistisch Historisch Centrum houdt zich sinds de oprichting in 1994 bezig met het verzamelen en toegankelijk maken van archieven uit de humanistische beweging. Archiveren, documentatie, onderzoek en informatieverlening gaan daarbij hand in hand. We werken samen met Het Utrechts Archief, waar archieven van organisaties als het Humanistisch Verbond zijn ondergebracht. Zodoende hebben we in 2004 het archief van Stichting Inkomensbeheer Protecta gekregen. In deze door Humanitas opgerichte organisatie hielden vrijwilligers zich bezig met het beheren van de financiële huishouding van mensen die dat, om welke reden dan ook, niet meer konden. Protecta was vooral in en rond Amsterdam actief. We kregen ruim 100 strekkende meters aan oude, afgesloten persoonsdossiers. Naast zaken van administratieve aard troffen we regelmatig objecten aan die voor de persoon dierbaar waren geweest, zoals een schilderijtje, een borduursel, een plastic bloem of foto’s. In een doos trof ik twee familiealbums en een honderdtal losse foto’s aan. De familiefoto’s bestreken een periode vanaf ongeveer 1900 tot midden jaren 80 van de vorige eeuw. Er zaten ook nog wat documenten bij. Wat doe je hiermee? Ik heb een tijd vruchte- loos gezocht naar nabestaanden. Social media bestonden nog niet maar ze zouden uiteindelijk, jaren later, tot een doorbraak leiden. Ik zette de Amsterdamse doos, met foto’s en wat relevante Jules Brabers (foto privéarchief). Dankbetuiging van de familie Soesan.Alles heeft waarde. Het is maar net van welke kant je het bekijkt. Dat kan economisch, historisch, financieel en ook emotioneel zijn. Om die waarde te beschermen of te herstellen zijn wij er. VANWAARDE, de geruststellende dienstverlener voor het beheer, de restauratie en de calamiteitenondersteuning voor alles van waarde. VOOR ALLES VAN WAARDE BEHEER, RESTAURATIE EN CALAMITEITENONDERSTEUNING VOOR ALLES VAN WAARDE WWW.VANWAARDE.EU MUSEUMWACHT DOCUMENTENWACHTCALAMITEITENRESTAURATIE www.vada.nl Marconistraat 3, 7442 DD Postbus 372, 7440 AJ Nijverdal t (0548) - 63 12 12 f (0548) 63 12 14 info@vada.nl WIJ STAAN AL 24 JAAR GARANT vooR eeN veILIGe, koSTeNbeSpAReNde eN effIcIëNTe opLoSSING op heT GebIed vAN ARchIefbeheeR. ARchIveRING vAN A ToT Z! • Opslag histOrische archieven • Opslag vernietigbare archieven • UitrUimen & transpOrt van archieven • inventarisatie & registratie • scanning On demand • digitaliseren • archiefbewerkingnummer 5 2015 n 7 Nieuws uit het veld ‘Digitale dossiers gemeenten niet op orde’ Veel gemeenten, waterschappen en provincies hebben hun digitale dossiers en archieven niet op orde. Dat staat in een brandbrief aan alle decentrale over- heden, geschreven door een aantal burgemeesters en andere bestuurders. Als er geen maatregelen worden genomen om digitale informatie van overheden op lange termijn toegankelijk te houden, kan dat schadelijk zijn voor burgers, ondernemers en de overheden zelf, zo staat in de brief. ‘Onvindbare informatie zal ertoe leiden dat de eerste twintig jaar van deze eeuw de slechtst gedocumenteerde ooit worden. Belangrijk cultureel erfgoed zal hiermee verloren gaan’, schrijven de bestuurders. Overheden moeten goed gaan nadenken over wat ze wel en niet digitaal bewaren en hoe het toegankelijk wordt gemaakt, bepleit Maria Wiebosch, ambassadeur voor het project Archiefinnovatie Decentrale Overheden (AIDO). ‘Alleen wanneer u duurzame digitale toegan- kelijkheid op de bestuurlijke agenda zet, kunnen we de dreiging van digitale dementie afwenden’, zo waarschuwen de briefschrijvers de gemeenten, provincies en waterschappen. Bron: www.automatiseringsgids.nl meer aanvragen, 1777 op een bevolking van 1,3 miljoen. Uit België (11 miljoen inwoners) kwamen bijvoorbeeld slechts 7500 verzoeken. Bron: www.nos.nl Nederland: 15.000 vergeet-me-verzoeken. Archiefmateriaal Eerste Kamer overgedragen De Eerste Kamer droeg 13 april 2015 haar archief over de periode 1986-2000 over aan het Nationaal Archief. Geert Jan Hamilton, griffier van de Eerste Kamer, en algemeen rijksarchivaris Marens Engelhard tekenden in het gebouw van het Nationaal Archief de formele overdracht. Hiermee wordt 180 meter archief vanuit de Eerste Kamer toege- voegd aan het bestaande archief. De laatste overdracht vanuit de Eerste Kamer was in 1999; toen werd het archief over de periode 1945-1985 overgedragen. Bron: www.gahetna.nl Op 13 april werd 180 meter archief van de Eerste Kamer overgedragen aan het Nationaal Archief. SSD: zonder stroom kans op dataverlies Solid State Disks zijn niet geschikt om gegevens voor langere tijd te bewaren wanneer het opslagsysteem niet aangesloten is op een elektriciteitsbron. Vooral niet wanneer het systeem bij hogere temperaturen opgeslagen wordt. Daarvoor waarschuwt beveiligingsbedrijf KoreLogic. Dat ging zich in de materie Duitsers houden Linux voor gezien Het ministerie van Buitenlandse Zaken bij onze oosterburen heeft zich blijkbaar afgekeerd van open source. Een groot plan waarbij meer dan 11.000 werk- plekken werden voorzien van Linux, bestaat nog maar deels, zo meldt nieuwssite Heise.de. Het ging om 11.400 werkplekken, allemaal voorzien van Linux. Bij een laatste telling blijken daarvan nog zo’n 1000 over te zijn, op de rest wordt gebruikgemaakt van Windows 7. Het ging om werkplekken zowel in Duitsland zelf als op ambassades van het land over de hele wereld. Linux zou het belangrijkste besturingssysteem zijn, maar daar is inmiddels weinig meer van over. De weg terug naar Microsoft begon eigenlijk al vijf jaar geleden. Eerst in een sluipend laag tempo, later sneller. De trend terug naar Microsoft is op het vlak van de servers een stuk minder scherp gedefinieerd, maar wel is het zo dat voor belangrijke servers (onder andere voor mail en firewalls) allemaal Windows-servers worden gebruikt. Systemen onder Linux worden alleen teruggevonden bij eenvoudige toepas- singen zoals applicatie- en proxyservers. Bron: www.automatiseringsgids.nl 15.000 Nederlanders willen vergeten worden In een jaar tijd hebben bijna 15.000 Nederlanders aan Google gevraagd om zoekresultaten te verwijderen. In de meeste gevallen worden die verzoeken afgewezen. Sinds een uitspraak van het Europese Hof van Justitie een jaar geleden hebben Europese internetters het recht om vergeten te worden. Via een online formulier kunnen ze aan Google vragen om resultaten over hen te verwijderen. Nederland is met 15.000 verzoeken op een bevolking van 16,8 miljoen mensen bijna kampioen vergeet-me-verzoeken. Alleen vanuit Estland kwamen relatief Illustratie: Archief 2020.VDH media www.vdh-media.com Uw partner in archiefdigitalisering FilmAudio VIDEO • Digitaliseren : van een breed scala aan consumenten en professionele formaten • Services : o.a. reparatie, reinigen, bakken, spotten en transcoderen • Extra : o.a. normvertaling, audio-, video- en kleurcorrectieNieuws uit het veld nummer 5 2015 n 9 verdiepen nadat een systeem dat het voor onderzoeksdoeleinden aangeboden kreeg, veel slecht leesbare sectoren bleek te bevatten. Toen de eigenaar het enkele maanden later terugkreeg, werd de SSD niet eens meer als legitieme opslag herkend. Dat probleem is bij de leveranciers wel degelijk bekend, constateerde KoreLogic, en het wordt ook in de specificaties vermeld. Standaard hebben SSD’s van consumen- tenkwaliteit een minimale overlevings- periode zonder stroom van één jaar. Bij SSD’s voor de zakelijke markt is dat drie maanden. Bron: www.automatiseringsgids.nl Solid State Disks: niet zo solide als gedacht. Scans bekijken zonder WieWasWie-inlog Afbeeldingen bekijken van documenten op WieWasWie is een stuk eenvoudiger geworden. Het is niet meer nodig om in te loggen om de link naar de scan te openen. Daarmee komt WieWasWie tegemoet aan een een veelgehoorde wens van gebruikers. Zoals afgesproken met de aan WieWasWie deelnemende archieven zijn de links naar de scans nu zonder authentificatie te openen. Sommige scans openen direct in de viewer van WieWasWie, andere in een nieuw tabblad of venster van de deelnemer. Soms moet de gebruiker nog even naar de juiste bladzijde bladeren. Een wacht- woord is niet nodig, behalve voor het downloaden van de scan. De download- link komt – indien door de deelnemer aangeboden – na inloggen tevoorschijn. Een WieWasWie-account biedt toegang tot extra functionaliteiten, zoals het opslaan van favorieten, het ontvangen van e-mails bij updates in de database, en het melden van fouten in documenten. Digicommissaris wil wethouder informatie In 2017 moet de overheid volledig digitaal kunnen communiceren met burgers en bedrijven. De wetgeving is daar nog niet volledig op berekend, maar vormt meestal ook geen blokkade, aldus digicommissaris Bas Eenhoorn. Gemeenten zijn goed bezig, maar er is volgens Eenhoorn wel versnelling nodig. Hij roept gemeenten op vaart te maken met de digitalisering. Bas Eenhoorn is sinds een klein jaar Nationaal Commissaris Digitale Overheid. Als digicommissaris voor alle overheden is het zijn taak om ervoor te zorgen dat burgers en bedrijven in 2017 volledig digitaal contact met de overheid kunnen hebben. Eenhoorn neemt zogezegd het stokje over van het Nationaal Uitvoeringsprogramma Dienstverlening en e-Overheid (NUP) dat inmiddels is afgesloten. ‘Overheden kunnen alleen met elkaar samenwerken wanneer standaarden zijn afgesproken over de digitale werk- processen en de bijbehorende informa- tiesystemen. Digitaal bestaan er geen overheidsgrenzen. De burgercommuni- ceert met één overheid. Of zich achter dat digitale loket een gemeente bevindt of de Belastingdienst maakt niet uit. Deze nieuwe wereld waar we volgens Eenhoorn naartoe gaan, laat de autonomie volledig intact. ‘Maar in die wereld kan het niet zo zijn dat een horecabedrijf met tachtig vestigingen in tachtig gemeenten, overal op een andere manier de vergunning moet aanvragen die nodig is om de afzuigsystemen te veranderen’, aldus Eenhoorn. ‘Voor gemeentelijke websites geldt hetzelfde. Het is te gek voor woorden dat de zoekstructuur overal anders is. Standaar- diseer dat, het tast de eigen identiteit en representativiteit niet aan.’ Eenhoorn: ‘Digitalisering is in gemeenten niet meer de zaak van een subafdeling informatie en automatisering. Informatie- beleid is een essentieel deel van het gemeentebestuur geworden, net zoals financiën. Elk college moet een wethouder voor informatievoorziening krijgen, net zo goed als dat ik ervoor pleit dat in het volgende kabinet een minister voor informatievoorziening komt.’ Bron: VNG Magazine, http://goo. gl/2nc9h8 Alles zien wat je ooit gegoogled hebt Google heeft een nieuwe functie uitgerold waarmee gebruikers hun complete zoekgeschiedenis kunnen downloaden, aldus de Washington Post. De nieuwe functionaliteit heeft alleen betrekking op zoekopdrachten uitgevoerd terwijl de gebruiker is aangemeld met een Google-account. Hoe het werkt: ga naar je webgeschie- denis, klik rechtsboven op het drop down-menu en kies voor ‘downloaden’. Google levert je zoekopdrachten vervolgens Bas Eenhoorn tijdens het symposium Actieve Openbaarheid (foto Sebastiaan ter Burg, Wikimedia Commons). Next >