archievenblad sinds 1892 jaargang 118 2014 3 Uitgave van de Koninklijke Vereniging van Archivarissen in Nederland“In drie dagen was het klaar” Bruynzeel en de vernieuwing van het archief van Achtkarspelen Hennie van der Laan en Roel Zuiderveld, DIV-coördinator en archiefspecialist van het archief van de gemeente Achtkarspelen in Buitenpost. Lees het verhaal van Hennie en Roel op archiefvanbuitenpost.nl37 ‘Onderzoek doen is voor mij eigenlijk het oplossen van een legpuzzel.’ In gesprek met Ellen Drees Interesse in geschiedenis was al vroeg aanwezig, maar het duurde even voor de kiem tot bloei kwam. Inmiddels heeft Ellen Drees haar historische sporen ruimschoots verdiend, zowel binnen als buiten de muren van het RHC Vecht en Venen. Dankzij haar vlotte pen heeft de geschiedenis van De Bilt extra kleur gekregen. Een portret. Fransien Smeets ■ 13 ‘De organisatie wordt in de ‘doe-stand’ gezet.’ Het Toekomstplan van het Nationaal Archief Het Nationaal Archief is sterk in ontwikkeling, zowel organisa- torisch als inhoudelijk. Om die transformatie handen en voeten te geven, presenteerde algemeen rijksarchivaris Martin Berendse recent zijn Toekomst- plan. Inmiddels zijn de financiële middelen voor de nieuwe koers toegezegd. Het worden cruciale jaren, maar Berendse ligt er niet wakker van: ‘De tijd van rapporten schrijven is voorbij.’ René Spork ■ Inhoud 22 De feiten en de verhalen: twee archivarissen dertig jaar in het vak In 1984 begonnen Eric-Jan Keulemans en Aike van de Ploeg aan de archiefopleiding. Nu zitten ze 30 jaar in het vak. Een lange tijd waarin zij beiden een bulk aan ervaring hebben opgedaan in de archiefwereld, in twee heel verschillende carrières. Een mooie aanleiding om eens met beide heren aan tafel te zitten. Om te praten over de afgelopen jaren, om herinneringen op te halen en om een blik op de toekomst te werpen. Caroline Leistra ■ nummer 3 2014 n 3 04 Van de redactie 05 De archiefervaring 07 Nieuws uit het veld 10 Van schenking tot veiling: wat is de waarde van archiefstukken?, Nico Vriend 13 ‘De organisatie wordt in de ‘doe-stand’ gezet.’ Het Toekomstplan van het Nationaal Archief, René Spork 16 Kwaliteitsmonitor 2013: archiefbezoekers blijven tevreden, Margreet Windhorst 19 Nieuwe lichting archivarissen, Marieke de Haan 22 De feiten en de verhalen: twee archivarissen dertig jaar in het vak, Caroline Leistra 25 Gij zult niet delen! Gevolgen voor de identiteit van een object als systeem bij duplicatie, Estrid Bos 27 ‘Archief en archivering zijn de kernbegrippen van onze tijd.’ Het nieuwe gezicht van archiefonderwijs aan de UvA, Theo Thomassen 29 Column 31 KVAN Nieuws 32 KVAN Nieuws | SNAAI Lab 34 Uitgelezen 36 Agenda 37 Burgerlijke Stand: ‘Onderzoek doen is voor mij eigenlijk het oplossen van een legpuzzel.’ In gesprek met Ellen Drees, Fransien Smeets 10 Van schenking tot veiling: wat is de waarde van archiefstukken? Yvonne Bos-Rops stelde het recent nog in het Archieven- blad aan de orde: wie bepaalt de geldelijke waarde van archiefmateriaal? Die vraag is inmiddels niet alleen meer relevant bij de aankoop van archieven of collecties, maar ook als deze worden geschonken aan een archief- of erfgoedinstelling. Welke ontwikkelingen voorziet Jeffrey Bosch, directeur van veilinghuis Bubb Kuyper? Nico Vriend ■ Colofon Het Archievenblad is een uitgave van de Koninklijke Vereniging van Archivarissen In Nederland (KVAN). Het Archievenblad verschijnt tienmaal per jaar. Alle leden van de KVAN ontvangen het Archievenblad. Redactie Gabriëlle Beentjes, Dick Deuzeman, Joris van Dieren- donck (eindredacteur), Ton Dijksterhuis, Tessa Free, Caroline Leistra, Evelien van der Meulen, May Scheepers, Fransien Smeets, René Spork (hoofdredacteur), Floortje Tuinstra, Nico Vriend, Ruud Yap. Vaste medewerkers Marieke de Haan, Charles Jeurgens, Hannie Kool- Blokland, Sandy Marijnissen, Theo Thomassen, Peter Vlot. Redactieadres Archievenblad Westervoortsedijk 67-D, 6827 AT Arnhem Telefoon: (026) 352 16 05 E-mail: redactie@archievenblad.nl E-mail persberichten: nieuws@archievenblad.nl Website: www.archievenblad.nl Abonnementen en ledenadministratie Wie geen lid is van de KVAN kan het Archievenblad bestellen bij het KVAN-bureau. Ook voor adres- wijzigingen kunt u daar terecht. KVAN-bureau Westervoortsedijk 67-D, 6827 AT Arnhem Telefoon: (026) 352 16 05 E-mail: bureau@kvan.nl Website: www.kvan.nl Jaarabonnement Nederland € 76,50 Buitenland € 88,50 Losse nummers € 7,80 Product- en personeelsadvertenties Sales & Services geeft inlichtingen over tarieven en plaatsing van alle advertenties. Postbus 2317, 1620 EH Hoorn Telefoon: (0229) 21 12 11 Fax: (0229) 27 04 04 E-mail: administratie@salesandservices.nl Ontwerp Infour, marketing en communicatie, Heerlen Opmaak en druk Schrijen-Lippertz Coverfoto Sjoerd Knibbeler ISSN 1385-4186 Het volgende nummer van het Archievenblad verschijnt begin mei 2014. 4 n 2014 nummer 3 Van de redactie De lijdende rechter Citaat van de maand ‘Is een verslaving nou een ziekte of niet?’, vroeg een rechter zich onlangs af. Een stelende junk is in elk geval een ongewenst maat- schappelijk verschijnsel, maar wat als een junkie geld genoeg heeft? Op de vraag ‘heb je moeilijkheden gehad met drugs?’, antwoordt de ex-heroïneverslaafde gitarist Keith Richards steevast: ‘Nee, alleen met de politie.’ Zijn gezondheid heeft kennelijk nergens onder te lijden gehad, want de zeventigjarige is gewoon weer op tournee, net als de afgelopen 50 jaar. Dat geluk heeft niet iedereen. Bedoelde rechter, zo meldde de NRC op 3 februari, behandelde de zaak van een ‘aan lager wal geraakte, ontredderde en dakloze verslaafde (drank, drugs) vrouw’. De hamvraag: komt zij in aanmerking voor een ziekte-uitkering of niet? Dakloos en werkloos, daar wordt de gemid- delde drugs- of drankdealer niet vrolijk van. Er moet wel geld in het laatje komen. Zelf heb ik een uitstekende relatie met mijn slijter die het woord ‘verslaving’ nog nooit in de mond heeft genomen, maar ik betaal dan ook altijd stipt. Terug naar de arme vrouw. Om haar verslaving te kunnen bekostigen, want dat – en niet behandeling – is kennelijk de crux, heeft zij een uitkering nodig dan wel betaald werk. Het UWV heeft echter haar uitkering ingetrokken met instemming van de rechtbank, omdat zij ‘theoretisch’ (!) in staat is om te werken. Haar verslaving is geen reden om arbeidsongeschiktheid aan te nemen. Voorts dwingt de verslaving niet tot een opname of klinische behandeling. De vrouw – ex-barvrouw, slachtoffer huiselijk geweld en behept met psychische problemen – is minder dan 35% arbeidsongeschikt. Bij keuring wordt vastgesteld dat zij in beginsel zou kunnen werken, bijvoorbeeld als ‘archiefmedewerker’. Aart Hendriks, hoogleraar gezondheidsrecht in Leiden, noemt dit ‘een hard oordeel’. Ik hoop dat hij daarbij doelt op de intrekking van de uitkering en niet aan het toewijzen van genoemde functie. Gijsbert Vonk, hoogleraar socialezekerheidsrecht, stelt dat de uitspraak geen rekening houdt met de noden van de arme verwarde vrouw. Ik hoop dat hij eveneens doelt op de uitkering. Zelf ben ik benieuwd wat er omgaat in het hoofd van een rechter die denkt dat je archiefzorg best kunt toevertrouwen aan een verslaafde met psychische problemen. Ik denk dat deze rechter van een zekere leeftijd is, minstens een vijftiger. Deze rechter lijdt bovendien aan een bepaalde leeftijdsziekte. Hij heeft last van ‘nostalgie’. In zijn hoofd spoken de oude (1967) televisiebeelden van cabaretier Tom (Dorus) Manders als alcoholische archivaris. Daar heeft de rechter als jongetje vast enorm om moeten lachen. n René Spork n hoofdredacteur@archievenblad.nl ‘Als de wijn gratis is, drinkt zelfs de rechter ervan.’ Oud gezegde nummer 3 2014 n 5 De archiefervaring van Rian Beex Mijn archiefervaring is dat ik van A tot Z heb kunnen meemaken dat een erg groot en interessant bedrijfsarchief in verkorte tijd moest worden bewerkt en overgebracht. Het archief van De Nederlandsche Bank (DNB) is in 1814 opgericht door koning Willem I. Het is altijd een inpandig bedrijfsarchief geweest, maar dat veranderde in 1995. In 1995 kwamen Zelfstandige Bestuurs- organen (ZBO’s) zoals DNB onder de nieuwe Archiefwet te vallen. Daardoor moesten archieven binnen 20 jaar naar het Nationaal Archief worden over- gebracht. Dat betekende met terug- werkende kracht meerdere kilometers archief bewerken en overbrengen. Geen eenvoudige opgave. In 2001 ging dit proces van start en sinds 2002 werk ik binnen DNB als archivaris bij het Historisch archief. Sindsdien ben ik betrokken geweest bij de voorbereiding, aanvang en uit- voering van deze bewerking. Toen ik hier begon was er een Centraal Archief, en dat was al een verandering in een lange reeks. Aanvankelijk werd er bijvoorbeeld nog op afdelingsniveau gearchiveerd. De vele organisatorische veranderingen, de grote taakverschillen, het complexe karakter van het instituut en de veranderingen in het archiveren maken dat de contextbeschrijving ingewikkeld is. DNB is een uniek instituut: er is maar één Nederlandse centrale bank, in tegenstelling tot gemeenten of netwerk van economische informatie had uitstaan bij agentschappen en correspondentschappen in de provincie. In 2018 zal het tot 1998 opgebouwde archief volledig bewerkt zijn. Omdat het zoveel is, brengen we het in delen over. Eén anekdote die mij heel erg opviel, laat de veelzijdigheid van het archief goed zien. Op 19 juni 1929 schrijft de Agent van Agentschap Almelo aan de directie van De Nederlandsche Bank in Amsterdam: ‘De burgemeester deelde my mede, van den Hoofdcommissaris bericht te hebben ontvangen, dat men in Amsterdam beraamde een Bankoverval te Almelo. Aangezien het bericht tevens vermeldde, dat de bedoelde Bank bewoond werd door een gezin van Man, Vrouw en een kind, bestaat er een mooie kans, dat de Nederlandsche BK bedoeld wordt. Beleefd verzoek ik U my nog drie pistolen toe te zenden. Wy nemen alle noodige voorzorgen en kunnen rustig het bezoek afwachten. Met alle hoogachting, de Agent.’ ■ Rian Beex ■ archivaris bij De Nederland- sche Bank. ministeries. Daar komt bovendien nog bij dat DNB in de loop der tijd ook veel tijdelijke taken heeft gehad. Ik heb bijvoorbeeld het archief van het egali- satiefonds bewerkt, een taak die DNB halverwege de jaren dertig opgedragen kreeg. Het egalisatiefonds was hét middel tot beheersing van de wissel- koersschommelingen en moest door tussenkomst op de valutamarkt de koers van de gulden drukken. Het was een rijksdienst, maar het beheer van het fonds werd onder toezicht van Financiën door DNB uitgevoerd. Naast onze eigen taken, beheren we daarnaast ook archieven van derden, bijvoorbeeld het Deviezeninstituut. Ikzelf ben van origine kunsthistorica. Leuk aan het werk in dit archief is dat je over onderwerpen waar je eigenlijk helemaal niets van weet – bijvoorbeeld economie, monetair beleid, chartaal verkeer en toezicht – op een heel speciale manier een kijkje in de keuken krijgt. Ik weet en begrijp nu veel dingen die ik anders niet geweten en begrepen had. Je komt steeds dezelfde namen tegen, die je ook in het openbare leven tegenkomt, zoals Pierson of De Hoop Scheffer. Ik heb gezien hoe de bank vanaf 1864 een organisatie van bank- kantoren ontwierp voor haar krediet- verstrekking en bankbiljetten- verspreiding over heel Nederland, en daarbij tegelijkertijd een fijnmazig Rian Beex: ‘Door het werken bij DNB krijg je een bijzonder kijkje in de keuken’ (foto’s part. coll.). In 2018 zal het tot 1998 opgebouwde archief volledig bewerkt zijn. Het bewerkte archief wordt in delen overgebracht naar het Nationaal Archief.Carlsonstraat 13 8263 CA Kampen M & R ARCHIEFBEHEER EN OPSLAG Archiefopslag, beheer, bewerking, selectie en schoning van archieven Document scanning en microfilm Professionals van huis uit Archiefinrichtingen en bewaarplaatsen volledig conform de archiefwet. Scanning on demand Digitale dienstverlening en oplevering. Meestal sneller dan u naar uw archief kunt lopen. Voor meer informatie: M & R archiefbeheer en opslag bv Postbus 360 8260 AJ Kampen 038-3326918 info@mr.nl www.mr.nl M & R archiefbeheer en opslag alsmede M & R archiefbewerking en selectie zijn zusterbedrijven van M & R micro-imaging bv te Kampennummer 3 2014 n 7 Nieuws uit het veld >> Kick-off Europeana 1914-1918 Op 12 maart 2014 is de herdenking van 100 jaar Eerste Wereldoorlog officieel van start gegaan met de nationale kick-off van Europeana 1914-1918 in de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag. Europeana is Europa’s online platform voor cultureel erfgoed, met ruim 30 miljoen gedigitaliseerde documenten en objecten. In dit herdenkingsjaar roept Europeana het Nederlandse publiek en culturele instellingen op om zoveel mogelijk brieven, dagboeken, foto’s en andere persoonlijke herinneringen aan de Eerste Wereldoorlog bij te dragen aan www.europeana1914-1918.eu. Om dit mogelijk te maken worden er op verschillende plaatsen in Nederland collectiedagen georganiseerd waar documenten en objecten ter plekke kunnen worden gedigitaliseerd. De eerste collectiedagen vinden plaats op 28 en 29 maart aanstaande in Huis Doorn. Europeana is een goed voorbeeld hoe persoonlijke verhalen de officiële geschiedenis tot leven wekken. Op deze manier ontstaat er een digitaal pan- Europees archief over de Eerste Wereld- oorlog waarmee ons cultureel erfgoed wordt geborgd. De campagne Europeana 1914-1918 staat in het teken van de zoektocht naar persoonlijke verhalen en herinneringen aan de Eerste Wereldoorlog. Tijdens de kick-off stonden twee bijzondere verhalen centraal. Hans van Lith (77) uit Voorburg vertelde over de geschiedenis van zijn ouders en toonde hierbij twee handgeschreven brieven en kranten uit 1914-1918. Het andere verhaal was van Aart Jan van Loon, uit Utrecht, die in het bezit is van een oud speelgoedfort dat gebouwd is door een dienstplichtige Geheim’, of een schoenendoos met oude foto’s uploaden naar de website www. hetbewarenwaard.nl. Er zijn scanwerk- plekken ingericht om daarbij te onder- steunen. Voor wie ten slotte in stilte archiefstukken wil raadplegen, biedt de Studeerkamer uitkomst. Vanwege de verhuizing is Archief Eemland in april gesloten. Per e-mail, telefoon en via de website wordt de dienstverlening (beperkt) voortgezet. Vanaf 1 mei zijn de nieuwe adresgegevens: Archief Eemland Bezoekadres: Eemplein 73, 3812 EA Amersfoort Postadres: Postbus 4000, 3800 EA Amersfoort Telefoon: 033 – 469 50 17 E-mail: archiefeemland@amersfoort.nl Website: www.archiefeemland.nl soldaat in 1916. Na zijn toelichting op de historie van dit bijzondere object, schonk de man het speelgoedfort aan Huis Doorn die het tentoon gaat stellen. Bron: www.europeana1914-1918.eu Verhuizing Archief Eemland Archief Eemland verhuist naar het Eemhuis. Dertigduizend archiefdozen vol brieven, kranten, foto’s, doopboeken en bouwtekeningen krijgen daar een nieuw, veilig onderkomen. Op donderdag 1 mei 2014 worden de deuren geopend. Het Eemhuis wordt het culturele centrum van het Eemplein, het nieuwe stadshart van Amersfoort bij de Eemhaven. Het opmerkelijke architectonische ontwerp is van Neutelings Riedijk Architecten. Door zijn omvang, vorm en materiaalgebruik is het een van de gezichtsbepalende gebouwen op het plein. In het Eemhuis komen ook de Bibliotheek Eemland, Scholen in de Kunst en Kunsthal KAdE. Archief Eemland vestigt zich op de derde verdieping. Zowel het depot als de bezoekersruimten van Archief Eemland zijn in het Eemhuis twee keer zo groot als op de huidige locatie. Ook de dienstverlening krijgt een nieuw jasje. Bezoekers kunnen vragen stellen aan de publieksarchivarissen die rondlopen of bij de informatiebalie in de Publieksruimte zitten. De Archieflounge biedt ruimte voor inspiratie, activiteiten en het uitwisselen van informatie. Bezoekers kunnen bladeren door de app ‘Publiek Van links naar rechts: Aart Jan van Loon (eigenaar speelgoedfort), Jill Cousins (directeur Europeana) en Herman Sietsma (directeur Huis Doorn) tijdens de kick-off van Europeana 1914-1918 (foto Jos Uljee). Het Eemhuis. De publieksruimten van Archief Eemland bevinden zich op de derde verdieping (foto Patrick Siemons). Het Eemplein met rechts het Eemhuis (foto Archief Eemland). Martin Berendse benoemd tot directeur OBA De Raad van Toezicht van de Openbare Bibliotheek Amsterdam (OBA) heeft Martin Berendse, sinds 2008 algemene rijksarchivaris en algemeen directeur van het Nationaal Archief, per 1 juli 2014 benoemd tot directeur/bestuurder van de Openbare Bibliotheek Amsterdam. Meesters in kwaliteit Bezoekadres: Insulindestraat 5 5013 BA Tilburg Postadres: Poorterstraat 21 5663 CG Geldrop T 013 535 00 04 F 013 535 01 29 E info@tiendschuur.com www.tiendschuur.com Wat doet Restauratieatelier De Tiendschuur? • Archiefrestauratie • Papierconservering • Inktvraatbehandeling • Handboekbinderij • Charterrestauratie • Archiefverhuizingen • Digitaliseren • Calamiteitenservice • Vacuüm vriesdrogen • Behandeling van brand-, roet- en waterschade • Schilderijrestauratie • Kunstrestauratie • Inlijstwerk Waarom Restauratieatelier De Tiendschuur? • 30 jaar ervaring • 100% kwaliteit • Erkend handboekbinder Bij calamiteiten buiten kantooruren: 06 - 21 37 14 72nummer 3 2014 n 9 Nieuws uit het veld >> Hij neemt dan afscheid van het Nationaal Archief en volgt de vertrekkende directeur/bestuurder Hans van Velzen op. Berendse begon bij het Nationaal Archief, een agentschap van het ministerie van OCW, op 1 januari 2008. Daarvoor was hij onder andere directeur Kunsten bij het ministerie van OCW. Ook vervulde hij verschillende functies in de theatersector. Hij werd in 2010 gekozen tot president van de International Council on Archives, de wereldorganisatie van archiefinstel- lingen en -professionals. Als directeur van het Nationaal Archief was hij verantwoordelijk voor de her- inrichting van de publieksruimten (opening najaar 2013) en de digitalisering van de dienstverlening bij het Nationaal Archief; als algemene rijksarchivaris gaf hij mede vorm aan Archief 2020, het innovatieprogramma voor de Neder- landse archiefsector. In september 2013 besloot de minister van OCW een forse financiële impuls te geven aan het programma Digitale Taken Rijksarchieven (DTR), dat het Nationaal Archief en de Regionale Historische Centra gereed moet maken voor hun rol met betrekking tot de digitale archieven van de rijksoverheid. Martin Berendse: ‘Ik heb dubbele gevoelens bij dit nieuws: ik verheug me zeer op mijn nieuwe functie in Amsterdam, maar zal het Nationaal Archief, de Regionale Historische Centra en nationale en internationale archief- sector met pijn in het hart verlaten. Er ligt een enorme innovatieagenda op het bord van het Nationaal Archief. Ik ben blij met de krachtige impuls die de minister van OCW daaraan vorig jaar heeft gegeven en weet dat het een grote uitdaging is om dit in goede banen te leiden. Ik heb echter veel vertrouwen in de ontwikkelkracht van mijn collega’s en de aanpak die we hebben gekozen voor de programma’s Digitale Taken Rijksarchieven en Archief 2020.’ De OBA is met de nieuwe centrale bibliotheek van architect Jo Coenen aan het Oosterdokseiland en nog eens 25 vestigingen in en rond Amsterdam, de grootste openbare bibliotheekorganisatie van Nederland. Bron: www.nationaalarchief.nl Eindrapport ENUMERATE beschikbaar Bijna 1400 Europese erfgoedinstellingen deden in de maanden november- december 2013 mee aan Core Survey 2, het vervolg op een begin 2012 gehouden eerste meting van het ENUMERATE Netwerk. Met 143 instel- lingen is de Nederlandse inbreng gestegen van 7% naar 10%. ENUMERATE is ontstaan op initiatief van DEN (Digitaal Erfgoed Nederland) en de Engelse Collections Trust. Het belang- rijkste doel van ENUMERATE is het verzamelen en publiceren van betrouwbare statistieken over erfgoeddigitalisering, digitale duurzaamheid en de online toe- gankelijkheid van cultureel erfgoed in Europa. Het volledige Survey Report on Digitisation in European Cultural Heritage Institutions 2014 is de voorlopige afsluiting van een driejarige onderzoeksperiode. De recente resultaten lijken op veel punten de trends en kengetallen van het eerdere onderzoek te bevestigen. Enkele opmerkelijke bevindingen die uit het rapport naar voren komen: • Het aantal instellingen met een ‘vastgesteld digitaliseringsbeleid’ is met 36% iets hoger dan in 2012 (was 34%). Daar staat tegenover dat liefst 87% van de instellingen zegt een digitale collectie te hebben (dit was 83%). • Over alle collecties gemeten is circa 17% gedigitaliseerd, terwijl circa 52% nog gedigitaliseerd zou moeten worden (30% van alle collecties komt niet in aanmerking voor digitalisering). • Als we er voorzichtig vanuit gaan dat 17% in de laatste 10 jaar is gedigitali- seerd, dan kost het – bij gelijkblijvende beschikbaarheid van middelen – nog zeker 30 jaar om tegemoet te komen aan de digitaliseringswensen van de instellingen. • Steeds meer instellingen houden bij hoe vaak hun digitale collecties worden geraadpleegd: nu al 51% (in 2012 was dat 42%). Website statistieken zijn daarbij het meest populair. • Ramingen van de kosten van digitale collecties laten zien dat de incidentele kosten – grof gezegd de kosten van het eenmalig opbouwen van digitale collecties – hoger worden ingeschat (53%) dan de structurele kosten – de kosten van het onderhouden en blijvend beschikbaar maken van de collecties (47%). Het complete rapport is te downloaden via www.enumerate.eu > Surveys > Core Survey 2. Drie jaar ENUMERATE heeft een schat aan basisinformatie opgeleverd over het Nederlandse en Europese erfgoedveld, maar ook een bruikbaar kader voor het doen van statistisch onderzoek naar digitale erfgoedcollecties. Het werk van EUMERATE zal worden gecontinueerd onder de vlag van Europeana Professional. Ook in dit vervolg is DEN partner in het project. Bron: www.den.nl/project/496/, www.enumerate.eu Alle mensen Per april 2014 heeft Daan Hertogs het projectleiderschap Archief- innovatie Decentrale Overheden (AIDO) neergelegd. Hij wil zich volledig wijden aan zijn onderneming op het terrein van interim-management en advies. AIDO is onderdeel van het Archief- convenant 2013-2016 en wordt in opdracht van het Interprovinciaal Overleg, de Unie van Waterschappen en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten uitgevoerd. nNext >